AYM 2011/105 Esas 2012/38 Karar Sayılı Norm Denetimi İlamı

Esas Sayısı: 2011/105

Karar Sayısı: 2012/38

Karar Günü : 15.3.2012

R.G. Tarih-Sayı : 26.06.2012-28335

İTİRAZ YOLUNA BAŞVURAN : Sinop Sulh Ceza Mahkemesi

İTİRAZIN KONUSU : 25.4.2006 günlü, 5490 sayılı Nüfus Hizmetleri Kanunu"nun 68. maddesinin (1) numaralı fıkrasının (b) bendinde yer alan "...veya bu durumdaki çocukların veli veya vasilerine..."ibaresinin, Anayasa"nın 11., 35. ve 38. maddelerine aykırılığı savıyla iptali istemidir.

I- OLAY   

Davacı tarafından, çocuklarının nüfus cüzdanlarının kaybolması nedeniyle kendisine verilen idari para cezalarının kaldırılması istemiyle açılan davada, itiraz konusu ibarenin Anayasa"ya aykırı olduğu kanısına varan Mahkeme, iptali için başvurmuştur.

III- YASA METİNLERİ

A- İtiraz Konusu Yasa Kuralı

25.4.2006 günlü, 5490 sayılı Nüfus Hizmetleri Kanunu"nun itiraz konusu ibareyi de içeren 68. maddesi şöyledir:

"İdarî para cezaları

MADDE 68- (1) Bu Kanuna göre;

a) Nüfus olaylarını bildirmekle görevli olup, bu görevlerini bu Kanunda belirtilen süreler içinde yerine getirmeyen kamu görevlilerine, fiil başka bir suç oluştursa bile, nüfus memurunun teklifi üzerine o yerin ilçe nüfus müdürünün kararı ile 25 YTL idarî para cezası verilir.

b) Nüfus olaylarını bildirme yükümlülüğü olup bu yükümlülüğünü bu Kanunda belirtilen süre içinde yerine getirmeyenlere, nüfus ve aile cüzdanlarını kaybedenlere ve nüfus cüzdanının geçerlilik süresinin son bulmasından itibaren altmış gün içinde bu cüzdanlarını değiştirmeyen kişilere veya bu durumdaki çocukların veli veya vasilerine, yurt içinde ilçe nüfus müdürlüklerince, yurtdışında ise dış temsilcilik veya dış temsilciliklerde görevli memurlarca 50 YTL idarî para cezası verilir.

c) Mülkî idare amirince bu Kanunun 50 nci maddesinde belirtilen yükümlülükleri yerine getirmeyen kişilere 250 YTL, gerçeğe aykırı beyanda bulunanlara 500 YTL idarî para cezası verilir.

(2) Yurt dışında verilen idarî para cezaları, işlem sırasında mahallî para karşılığı verildiği ülkede konsolosluk hasılatının tahsil edildiği para birimi üzerinden tahsil edilir.

(3) Bu Kanuna göre;

a) Her türlü doğal afet, gasp, hırsızlık, yangın ve terör nedeniyle nüfus ve aile cüzdanlarının kaybedilmesi, nüfus olaylarının bildirim yükümlülüğünün yerine getirilememesi hallerinde,

b) Yetkili kurumların kimsesiz çocuklarla ilgili nüfus cüzdanı talepleri ve doğum bildirimlerinde,

c) Bu Kanunun 18 inci maddesinde belirtilen büyük ana, büyük baba veya kardeşlere ya da çocukları yanlarında bulunduranlar ile muhtarlara,

d) Bu Kanunun 31 inci maddesinde belirtilen Cumhuriyet savcılıklarına,

bu maddede belirtilen idarî para cezaları uygulanmaz."                  

B- Dayanılan ve İlgili Görülen Anayasa Kuralları                  

Başvuru kararında, Anayasa"nın 11., 35. ve 38. maddelerine dayanılmış, 2. maddesi ise ilgili görülmüştür.

IV- İLK İNCELEME

Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü"nün 8. maddesi gereğince Haşim KILIÇ, Osman Alifeyyaz PAKSÜT, Serruh KALELİ, Fulya KANTARCIOĞLU, Mehmet ERTEN, Fettah OTO, Serdar ÖZGÜLDÜR, Alparslan ALTAN, Burhan ÜSTÜN, Engin YILDIRIM, Hicabi DURSUN, Celal Mümtaz AKINCI ve Erdal TERCAN"ın katılımlarıyla 20.10.2011 gününde yapılan ilk inceleme toplantısında, dosyada eksiklik bulunmadığından işin esasının incelenmesine, OYBİRLİĞİYLE karar verilmiştir.

V- ESASIN İNCELENMESİ

Başvuru kararı ve ekleri, işin esasına ilişkin rapor, itiraz konusu Yasa kuralı, dayanılan ve ilgili görülen Anayasa kuralları ve bunların gerekçeleri ile diğer yasama belgeleri okunup incelendikten sonra gereği görüşülüp düşünüldü:

A- İtiraz Konusu Kuralın Anlam ve Kapsamı

İtiraz konusu ibarenin bulunduğu kuralda, nüfus olaylarını bildirme yükümlülüğü olup da bu yükümlülüğünü Nüfus Hizmetleri Kanunu"nda belirtilen süre içinde yerine getirmeyenlere, nüfus ve aile cüzdanlarını kaybedenlere ve nüfus cüzdanının geçerlilik süresinin son bulmasından itibaren altmış gün içinde bu cüzdanlarını değiştirmeyen kişilere veya bu durumdaki çocukların veli veya vasilerine, yurt içinde ilçe nüfus müdürlüklerince, yurtdışında ise temsilcilik veya dış temsilciliklerde görevli memurlarca 50 YTL idari para cezası verileceği belirtilmektedir.

İtiraz konusu ibarenin bulunduğu kural kapsamına giren eylemlerden sorumlu olan kişilerin belirlenmesinde, 5490 sayılı Kanun"un 11. maddesinin birinci, 15. maddesinin birinci ve ikinci ve 41. maddesinin dördüncü fıkralarının gözetilmesi gerekmektedir.

Kanun"un 11. maddesinin birinci fıkrasında, Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olan her kişinin yurt içinde nüfus müdürlüğüne, yurt dışında dış temsilciliğe müracaatla kendisini nüfus kütüklerine yazdırmaya ve nüfus cüzdanı almaya mecbur olduğu, ergin olmayanların nüfus olaylarını yazdırıp nüfus cüzdanlarını almaya veli, vasi veya kayyımları, bunların bulunmaması halinde, çocukları yanlarında bulunduranlar ile 24.5.1983 tarihli ve 2828 sayılı Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Kanununun yetkili kıldığı kuruluş yetkililerinin görevli olduğu belirtilmektedir.

Kanun"un 15. maddesinin birinci ve ikinci fıkralarında; sağ olarak dünyaya gelen her çocuğun, doğumdan itibaren Türkiye"de otuz gün içinde nüfus müdürlüğüne, yurt dışında ise altmış gün içinde dış temsilciliğe bildirilmesinin zorunlu olduğu, bildirimin veli, vasi, kayyım, bunların bulunmaması halinde, çocuğun büyük ana, büyük baba veya ergin kardeşleri ya da çocuğu yanında bulunduranlar tarafından, doğumu gösteren resmi belgeye dayanarak yapılabileceği gibi sözlü beyana dayalı olarak da yapılabileceği öngörülmektedir.

Kanun"un 41. maddesinin dördüncü fıkrasında ise nüfus cüzdanının, yurt içinde ilçe nüfus müdürlüklerince ve yurt dışında dış temsilciliklerce kişilerin kendilerine, ergin olmayanların veli, vasi veya resmi vekillik belgesi ibraz edenler ile bu Kanun"un 17. maddesinde belirtilen, beyanla yükümlü kişilere bakanlıkça tespit edilecek usuller çerçevesinde verileceği ifade edilmektedir.

İtiraz konusu ibarenin bulunduğu kural, Kanunun 11. maddesinin birinci, 15. maddesinin birinci ve ikinci ve 41. maddesinin dördüncü fıkraları göz önüne alınarak birlikte değerlendirildiğinde, çocukla ilgili nüfus olaylarını bildirmek ve nüfus cüzdanının geçerlilik süresinin son bulmasından itibaren altmış gün içinde bu cüzdanları değiştirmekle yükümlü olan kişilerin veli veya vasi olduğu anlaşılmaktadır.

B- Anayasa"ya Aykırılık Sorunu

 Başvuru kararında, 5326 sayılı Kabahatler Kanunu"nun 11. maddesinin birinci fıkrasında, "Fiili işlediği sırada on beş yaşını doldurmamış çocuk hakkında idari para cezası uygulanmaz." denildiği, itiraz konusu ibarenin bu hükümle çeliştiği, bir yandan on beş yaş altındaki çocukların kabahat ehliyeti olmadığını kabul etmek, diğer yandan ise bu sorumluluğu velisine yüklemenin hukuka aykırılık teşkil ettiği, velilerin velayeti altındaki çocuklarının eylemlerinden sorumlu tutulmasının kanunlara ve Anayasa"ya uygun olmadığı belirtilerek, itiraz konusu ibarenin Anayasa"nın 11., 38. ve 35. maddelerine aykırı olduğu ileri sürülmüştür.

6216 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun"un 43. maddesi uyarınca, itiraz konusu ibare Anayasa"nın 2. maddesi yönünden de incelenmiştir.                  

Anayasa"nın 2. maddesinde belirtilen hukuk devleti, eylem ve işlemleri hukuka uygun, insan haklarına saygılı, bu hak ve özgürlükleri koruyup güçlendiren, her alanda adaletli bir hukuk düzeni kurup bunu geliştirerek sürdüren, Anayasa"ya aykırı durum ve tutumlardan kaçınan, Anayasa ve hukukun üstün kurallarıyla kendini bağlı sayan, yargı denetimine açık olan devlettir.

Hukuk devletinde ceza hukukuna ilişkin düzenlemelerde olduğu gibi kabahatler hukuku açısından da Anayasa"ya ve ceza hukukunun temel ilkelerine bağlı kalmak koşuluyla hangi eylemlerin kabahat sayılacağı, bunlara uygulanacak yaptırımın türü ve ölçüsü, yaptırımın ağırlaştırıcı ve hafifletici nedenlerinin belirlenmesi gibi konularda yasa koyucunun takdir yetkisi bulunmaktadır.

Anayasanın "Suç ve cezalara ilişkin esaslar" kenar başlıklı 38. maddesinin yedinci fıkrasında, "Ceza sorumluluğu şahsidir." hükmü yer almaktadır. Ceza sorumluluğunun şahsiliği ceza hukukunun temel kurallarındandır. Cezaların şahsiliğinden amaç, bir kimsenin işlemediği bir fiilden dolayı cezalandırılmamasıdır. Başka bir anlatımla bir kimsenin başkasının fiilinden sorumlu tutulmamasıdır. Anayasa"nın 38. maddesinde idari ve adli cezalar arasında bir ayrım yapılmadığından idari para cezaları da bu maddede öngörülen ilkelere tâbidir.

Yasa koyucu itiraz konusu ibarenin bulunduğu kuralı, nüfus işlemlerinin düzenli olarak kaydedilmesini, bu işlemleri bildirmekle görevli olanların yükümlülüklerini vaktinde yerine getirmelerini, nüfus ve aile cüzdanlarının korunması açısından gerekli dikkat ve özenin gösterilmesini sağlamak için kamu yararı amacıyla öngörmüştür. Bunun yanında yasa koyucu, veli veya vasilerin velayet ve vesayet hukuku çerçevesinde çocuklar üzerindeki sorumluluklarını, çocuğun nüfus cüzdanını korumada gerekli dikkat ve özeni gösteremeyeceğini ve idari para cezasını ödeme gücünün olmamasını da gözeterek, nüfus ve aile cüzdanının çocuk tarafından kaybedilmesi eyleminde, veli veya vasiyi sorumlu tutmuştur. Bu düzenlemenin de anayasal sınırlar içinde yasa koyucunun takdirinde olduğu açıktır.

İtiraz konusu ibarenin yer aldığı kuralda belirtilen; nüfus olaylarını bildirme yükümlülüğünü bu Kanunda belirtilen süre içinde yerine getirmeme, nüfus cüzdanının geçerlilik süresinin son bulmasından itibaren altmış gün içinde bu cüzdanlarını değiştirmeme, çocuğa ait nüfus cüzdanının veli veya vasi tarafından kaybedilmesi eylemlerinde, eylemi işleyen kişiler veli veya vasi olduğundan cezaların şahsiliği ilkesine bir aykırılık bulunmamaktadır. Kuralda belirtilen nüfus ve aile cüzdanının çocuk tarafından kaybedilmesi eyleminde ise veli veya vasinin sorumluluğunun hukuki nedeni kendi kusurlarına dayanmaktadır. Bu kusur, çocuğa karşı dikkat ve özen yükümlülüğünü yerine getirmeme ya da yasak olan eylemin işlenmesine engel olamamaktan doğmakta ve böylece sorumlu tutulan veli veya vasinin davranışı ile meydana gelen sonuç arasında illiyet bağı da kurulmuş olmaktadır.

Bu durumda veli veya vasinin kusurlu davranışlarının sonucu olarak itiraz konusu ibarenin yer aldığı kuralda belirtilen eylemler nedeniyle idari para cezasının uygulanmasında ceza sorumluluğunun şahsiliği ilkesine aykırılık bulunmamaktadır.

Açıklanan nedenlerle, itiraz konusu ibare Anayasa"nın 2. ve 38. maddelerine aykırı değildir. İptal isteminin reddi gerekir.

İtiraz konusu ibarenin Anayasa"nın 11. ve 35. maddeleri ile ilgisi görülmemiştir.

VI- SONUÇ   

25.4.2006 günlü, 5490 sayılı Nüfus Hizmetleri Kanunu"nun 68. maddesinin (1) numaralı fıkrasının (b) bendinde yer alan ""veya bu durumdaki çocukların veli veya vasilerine"" ibaresinin Anayasa"ya aykırı olmadığına ve itirazın REDDİNE, 15.3.2012 gününde OYBİRLİĞİYLE karar verildi.