Taraflar arasındaki "kira tespiti" davasından dolayı yapılan yargılama sonunda; (Görele Sulh hukuk MahkemesOnce davanın kısmen kabulüne dair verilen 27.3.2003 gün ve 2002/80-2003/85 sayılı kararın incelenmesi davalı vekili tarafından istenilmesi üzerine, Yargıtay Üçüncü Hukuk Dairesinin 29.12.2003 gün ve 2003/15218-14967 sayılı ilamı ile;

(....3533 sayılı Yasanın 1. maddesinde; umumi, mülhak ve hususi bütçelerle idare edilen daireler ve belediyelerle, sermayesinin tamamı devlete veya belediye ve hususi idarelere ait olan daire, müesseseler arasında çıkan ihtilaflardan adliye mahkemelerinin vazifesi dahilinde bulunanlar bu kanunda yazılı tahkim usulüne göre halledilir.

Tarafların 3533 sayılı Kanunda yer alan kuruluşlar arasında bulunduğu gözönünde tutularak davanın hakem tarafından çözümlenmesi ve dava dilekçesinin görev yönünden reddi gerekli iken yazılı şekilde işin esasına hük-medilmesi isabetsiz ve bozmayı gerektirmiş olduğundan isabetsizdir...)

Gerekçesiyle bozularak dosya yerine geri çevrilmekle, yeniden yapılan yargılama sonunda, mahkemece önceki kararda direnilmiştir.

Temyiz Eden : Davalı vekili

Hukuk Genel Kurulunca incelenerek direnme kararının süresinde temyiz edildiği anlaşıldıktan ve dosyadaki kağıtlar okunduktan sonra gereği görüşüldü:

Dava, kira tespiti istemine ilişkindir.

A- DAVACI İSTEMİNİN ÖZETİ:

Davacı Giresun İl Özel İdare Müdürlüğü vekili; davalının, davacıya ait taşınmazda 28.3.1983 tarihli sözleşmeye istinaden kiracı olduğunu, sözleşmedeki artış kuralı uyarınca 2001 yılındaki aylık kira bedelinin 3.000.000 TL. ye ulaştığını, ancak, kira başlangıcı üzerinden geçen sürede değişen ekonomik koşullar ve paranın alım gücü karşısında, sözleşmedeki artış hükmüne göre ulaşılan bu miktarın düşük kaldığını ileri sürerek, kira bedelinin 1.9.2001 tarihinden itibaren aylık 165.000.000 TL. olarak tespitine karar verilmesini istemiştir.

B- DAVALI CEVABININ ÖZETİ:

Davalı TEDAŞ Giresun Elektrik Dağıtım Müessesesi Müdürlüğü vekili, sözleşmedeki yetki kuralına göre davaya bakma yetkisinin Giresun Mahkemelerine ait olduğunu savunarak yetki itirazında bulunmuş, davanın esas yönünden de reddini istemiştir.

C- YEREL MAHKEME KARARININ ÖZETİ:

Yerel Mahkeme, yapılan keşif sonucunda düzenlenen bilirkişi raporundaki hesaplamayı esas alarak davanın kısmen kabulüne, 1.9.2001 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere kira bedelinin aylık 140.000.000 TL; yıllık 1.680.000.000 TL. olarak tespitine karar vermiştir.

D- TEMYİZ EVRESİ, BOZMA VE DİRENME:

Davalı vekilince temyiz edilen karar, Özel Dairece yukarıdaki gerekçeyle bozulmuş; Yerel Mahkeme davalının 3533 sayılı Kanun kapsamında bulunmadığı gerekçesiyle önceki kararında direnmiştir.

E- MADDİ OLAY VE UYUŞMAZLIK:

Taraflar arasında kira sözleşmesinin varlığı çekişmesizdir. Bozma ve direnme kararlarının içerik ve kapsamları itibariyle Hukuk Genel Kurulu önüne gelen uyuşmazlık, davalının hangi hukuki statüde olduğu, 3533 sayılı Kanun kapsamında bulunup bulunmadığı; bu konudaki saptamaya bağlı olarak da, eldeki davaya anılan Kanun çerçevesinde mecburi Hakem tarafından mı, yoksa genel mahkemece mi bakılacağı noktasında toplanmaktadır.

F- GEREKÇE:

Bir uyuşmazlığın 3533 sayılı "Umumi Mülhak ve Hususi Bütçelerle İdare Edilen Daireler ve Belediyelerle Sermayesinin tamamı Devlete veya Belediye veya Hususi İdarelere Ait Daire ve Müesseseler Arasındaki İhtilafların Tahkim Yolu ile Halli Hakkında Kanun" (Bundan böyle kısaca "3533 S.K." denilecektir) çerçevesinde çözülebilmesi için, anılan Kanunun 1. maddesindeki açık hükme göre, uyuşmazlık; umumi, mülhak ve hususi bütçelerle idare edilen daireler ve belediyelerle sermayesinin tamamı devlete veya belediye veya hususi idarelere ait olan daire ve müesseseler arasında çıkmış olmalı ve adli yargının görev alanı içerisinde bulunmalıdır. Uyuşmazlığın her iki tarafının da bu hüküm kapsamında olması zorunludur, aksi takdirde, davaya anılan Kanun çerçevesinde Mecburi Hakem Sıfatı ile bakılamaz.

Somut olayda davacının anılan Kanun kapsamında bulunduğu çekişmesizdir. Keza, uyuşmazlığın adli yargının görev alanı içerisinde olduğunda da kuşku ve duraksama yoktur.

Uyuşmazlık, davalı TEDAŞ (Türkiye Elektrik Dağıtım A.Ş.)ın 3533 S.K. kapsamında bulunup bulunmadığı noktasında toplanmaktadır. Bu yönün aydınlığa kavuşturulabilmesi için de, davalının tabi olduğu mevzuat ve hukuksal statüsü ortaya konulmalıdır.

Davalının 233 sayılı Kamu İktisadi Teşebbüsleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname (Bundan böyle kısaca "233 sayılı KHK" denilecektir) kapsamında bulunduğu açıktır. Anılan KHK, Kamu İktisadi Teşebbüslerini İktisadi Devlet Teşekküleri ve Kamu İktisadi Kuruluşları olmak üzere iki gruba ayırmıştır. Bunlardan İktisadi Devlet Teşekkülleri, sermayesinin tamamı Devlete ait olmak, iktisadi alanda ticari esaslara göre faaliyet göstermek ve hususi hukuk hükümlerine tabi bulunmak üzere; Kamu İktisadi Kuruluşları ise, yine sermayesinin tamamı Devlete ait olmak ve tekel niteliğindeki mallar ile temel mallar ve hizmetler üretmek, pazarlamak üzere kurulmuşlardır.

233 sayılı KHK"nin 1. maddesinde İktisadi Devlet Teşekküllerinin ticaret şirketleri gibi verimlilik ve karlılık ilkeleri doğrultusunda çalışacakları vurgulanmış, sonraki hükümlerde Teşebbüslerin Kuruluş ve müesseseler biçimde teşkilatlanacakları açıklanmış, 16. maddede kurulacak müesseselerin statülerini ve unvanlarını ticaret siciline tescil ve ilan ettirecekleri, bunların özel hukuk hükümlerine tabi olacakları, sorumluluklarının sermayeleri ile sınırlı bulunduğu, Genel Muhasebe Kanunu ile İhale Kanunu hükümlerinin bunlara uygulanmayacağı, Sayıştay denetimine tabi olmadıkları hükme bağlanmıştır. Kanun koyucunun özel hukuk hükümlerine tabi tutmak suretiyle, bunların birer ticaret şirketi veya tacir olduklarını benimsediği anlaşılmaktadır. 233 sayılı KHK"nin 57/2. maddesindeki, teşebbüslerin taşınır ve taşınmaz her türlü mallarının haczedilemeyeceğine dair hüküm 14.9.1994 gün 4011/1 sayılı Kanun ile iptal edilerek, bu teşebbüslerin mallarının haczedilebileceği hükmü getirilmiştir. Öte yandan, Vergi Usul Kanunu"nda da, müesseselerin tacirler gibi defter tutacakları ve gelirlerinin kurumlar vergisine tabi bulunduğu kabul edilmiştir.

233 sayılı KHK hakkındaki bu kısa açıklamadan sonra, davalı TEDAŞ"ın ana statüsü bakımından incelenmesinde yarar görülmüştür.

Türkiye Elektrik Kurumu 233 sayılı KHK.nin verdiği yetki ile Resmi Gazetenin 9 Kasım 1984 sayısında yayımlanan Ana Statü ile kurulmuş olup, Statünün 3. maddesinde kurumun tüzel kişiliğe sahip, faaliyetlerinde özerk, hususi hukuk hükümlerine tabi ve sorumluluğu sermayesi ile sınırlı bir Kamu İktisadi Kuruluşu olduğu açıklanmıştır. 12.8.1993 gün ve 93/4789 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile Türkiye Elektrik Üretim, İletim A.Ş. (TEAŞ) ve Türkiye Elektrik Dağıtım A.Ş. (TEDAŞ) unvanı ile İktisadi devlet Teşekkülleri oluşturulmuştur.

TEDAŞ Ana Statüsünün 4. maddesinde, bu Teşekkülün elektrik dağılımı yanında, faaliyet konuları ile ilgili menkul, gayrimenkul almak ayni ve likri haklara tasarruf etmek için işletme, iştirak kurarak çalıştırabileceği ve bütün bunları bir ticari işletme kurup işleten tacir gibi verimlilik ve karlılık esaslarına göre yapabileceği belirtilmiştir. 29.2.1984 gün ve 2983 sayılı Kanun ile bu teşebbüs ve müesseselerin hisse senedi çıkarabileceği benimsenmiş ve bu Kanunun Anayasaya aykırı olmadığı Anayasa Mahkemesinin 18.2.1985 gün E: 1984/9, K: 1985/4 sayılı kararı ile kabul edilmiştir.

5590 sayılı Ticaret ve Sanayi odaları Hakkındaki Kanunun 9/2 ve 3. fıkralarında, KİT"lerin kurduğu müesseseler ticari işletme olarak kabul edilmiş; bunların, faaliyette bulundukları yerin Ticaret ve Sanayi Odalarına kayıt olmaları hükme bağlanmıştır.

Türk Ticaret Kanunu"nun 18/1. maddesinde, ticaret şirketleriyle gayesine varmak için ticari bir işletme işleten demeklerin ve kendi kuruluş kanunları gereğince hususi hukuk hükümleri dairesinde idare edilmek veya ticari şekilde işletilmek üzere kurulan teşebbüslerin tacir sıfatını taşıdıkları belirtilmiştir. Buradaki "Teşebbüsler" teriminin, 233 sayılı KHK"de belirtilen Kamu İktisadi Teşekküllerini de kapsadığı bu maddede "Kuruluş Kanunlarından" söz edilmekteyse de, bugün için Kamu İktisadi Teşebbüslerinin kendi kuruluş kanunları bulunmadığı ve onların yerine Yüksek Planlama Kurulu tarafından ana statüler hazırlanıp bunlar resmi Gazete"de ilan edildikleri için, anılan hükmü "Ana Statüleri gereğince özel hukuk hükümlerine göre yöneltilmek üzere kurulmak" şeklinde anlamak gerektiği benimsenmektedir. Buna göre, bir Kamu İktisadi Teşebbüsünün tacir sayılabilmesi için, ticari şekilde işletilmek üzere kurulması yeterlidir. Burada sermayenin kime ait olacağı bir kıstas olarak alınmamıştır. TTK. Md. 18/1 uyarınca teşebbüslerin tacir sayılması için kanunda öngörülen iki şart birlikte aranmamakta, kendi kuruluş kanunları (ana statüleri) gereğince hususi hukuk hükümleri dairesinde idare edilmek cümlesinden sonra VEYA eki getirilerek "Ticari şekilde işletilmek üzere kurulan" teşebbüslerin de tacir sayılacakları belirtilmektedir. Öğretide baskın görüş de, Kamu İktisadi Teşebbüslerinin tacir oldukları yönündedir.

(Bkz. Ali Bozer, Sosyal Sigortalar Kurumunun Tacir Sıfatı, Batıder, 1962. C.1, s.4, sh.576; Yaşar Karayalçın, Ticari İşletme, sh.209; Öcal Akar, TTK"nun 18/1. Maddesinin Uygulanması Hakkında Bazı Düşünceler. Esader, 1975 sa: 1 sh. 238; Sabih Arkan, Ticari İşletme Hukuku, 4. Baskı sh. 118 vd. Ercüment Erdem, KİT"lerin Tacir Sıfatı, 1992 sh. 49 vd).

Yine uygulamada Kamu İktisadi Teşebbüsü olmamakla birlikte Belediye, Vilayet gibi kamu tüzel kişileri tarafından kurulan ve kuruluş kanunları uyarınca hususi hukuk hükümleri dairesinde yönetilecekleri açıklanan, aslında Kamu İktisadi Kuruluşu gibi tekel niteliğinde mal ve hizmet üreten ve kendilerini meydana getiren Belediye, Vilayet ve Kamu tüzel kişileri tacir sayılma-dığı halde, kendileri TTK. Md. 18/1 kapsamına giren birer tacir sayılan müesseselerin kendi aralarında ve üçüncü şahıslarla olan ilişkilerinden doğan uyuşmazlıkların zorunlu tahkime tabi olmayıp, adli yargıda görüleceği benimsenmektedir (Bu kurumlara örnek olarak; 205 sayılı Kanun ile kurulan Ordu Yardımlaşma Kurumu; 2560 sayılı Kuruluş Kanunu ile oluşturulan İSKİ, ASKİ, İZSU müesseseleri gösterilebilir).

28 Mart 1945 tarih ve 1/6 sayılı Yargıtay Içtihadi Birleştirme Kararının gerekçesinde "Devlet İktisadi Teşekkülleri özel hukuk prensiplerine tabi olmak üzere kurulmuş müesseselerdir. Bu müesseselerin hukuk hayatında görülen sair teşekküllerden farkının sermayelerinin devlete ait olması ve bazı yönetim organlarının tayin usullerinde mevcut hususiyetten ibarettir. Gerçi bu teşekküllerin görecekleri vazifelerden bir kısmı devletin ekonomik politikasıyla ilgilidir. Ancak bu keyfiyet, İktisadi Devlet Teşekküllerine kamu hukuku müessesesi vasfı vermeyip sadece kurucusunun devlet oluşundan ve kuruluşunun bir kanuna dayanmakta bulunmasından ileri gelmektedir" denilerek bu kuruluşların özel hukuk tüzel kişisi oldukları belirtilmiştir. (RG. 9 Şubat 1946 s. 6228). Yine 15 Mart 1950 tarih ve 29/5 sayılı Yargıtay İçtihadı Birleştirme Kararının gerekçesinde de "Toprak Mahsulleri Ofisinin kendi çalışanları ile aralarında hizmet bağıtı bulunduğuna göre, mevcut münasebetin hususi hukuk icaplarına ve aradaki bağıt hükümlerine göre çözümlenmesi gerektiği" vurgulanarak bu kuruluşların sermayesi Devlet tarafından konulsa bile özel hukuk tüzel kişisi oldukları ve doğan uyuşmazlık hakeme gitmeden özel hukuk hükümlerine göre genel adli yargı içinde çözümlenebileceği açıklanmıştır.

Yargıtay"ın kararlılık gösteren uygulamasında da, Belediye ile Kit"ler arasında çıkan uyuşmazlıkların 3533 sayılı Kanun çerçevesinde Zorunlu Tahkimde değil, Genel mahkemelerde görüleceği benimsenmiştir. Hukuk Genel Kurulu"nun 25.2.2004 gün ve E: 2004/4-410; K: 2004/113; 1. H.D."nin 7.10.1996 gün E: 10147 K: 11001; 11. H.D."nin 24.2.1994 gün E: 1993/4416 K: 1994/1461; aynı Dairenin 9.2.1998 gün E: 1997/9529 K: 1998/659; 13. H.D"nin 2.7.2002 gün E: 6307 K: 8407; aynı Dairenin 12.6.2000 gün E: 4828 "K: 5756; 14. H.D"nin 13.11.2000 gün E: 7473 K: 7302 sayılı kararları bu yöndedir).

Buraya kadar söylenenlerin ortaya koyduğu sonuç şudur; Kamu İktisadi Teşebbüsleri ticari işletme kurup işlettikleri için, tacirdirler. Sermayelerinin Devlete ait olması ve bazı yönetim organlarının tayin usullerinin özellik arz etmesi, bu kurumlara kamu hukuku müessesesi vasfı kazandırmaz; özel hukuk tüzel kişileridirler ve haklarında hususi hukuk hükümleri uygulanır. Bu nedenlerle olayda 3533 sayılı Kanun hükümlerinin uygulanma olanağı bulunmamaktadır. Önemle belirtilmelidir ki; mecburi tahkim, istisnai bir yoldur ve bu nedenle de, aralarındaki uyuşmazlıkların bu yolla çözülebileceği kurumlar özel bir kanunla, tahdidi (sınırlayıcı) bir biçimde gösterilmiştir. Kanunun sınırlayıcı yöntemle belirlediği bir kapsamın yorum yoluyla genişletilmesi ve bu meyanda, herhangi bir kurumun, salt sermayesinin devlete ait olması ve bazı yönetim organlarının tayin usullerinin özellik arz etmesi gibi unsurlar gözönünde tutularak Kanun kapsamına dahil edilmesine çalışılması, en başta yorum ilkelerine ters düşer.

Hal böyle olunca, davaya genel mahkeme sıfatıyla bakılıp sonuçlandırılması usul ve kanuna uygun olup, Yerel Mahkemenin bu konuya ilişkin direnmesi yerindedir.

Ne var ki, işin esasına yönelik temyiz itirazları özel dairece incelenmediğinden, davalı vekilinin temyiz itirazlarının incelenmesi için dosyanın Özel Daireye gönderilmesi gerekir.

Sonuç: Açıklanan gerekçeyle, davalı vekilinin temyiz itirazlarının incelenmesi için, dosyanın Üçüncü Hukuk Dairesine gönderilmesine, 19.10.2005 gününde oyçokluğu ile karar verildi.