Yargıtay 11. Hukuk Dairesi 2021/3221 Esas 2022/2590 Karar Sayılı İlamı

MAHKEMESİ :ASLİYE HUKUK MAHKEMESİ

Taraflar arasında görülen davada Dörtyol 1. Asliye Hukuk Mahkemesi’nce bozmaya uyularak verilen 17.09.2018 tarih ve 2018/76 E. - 2018/625 K. sayılı kararın duruşmalı olarak Yargıtayca incelenmesi taraf vekilleri tarafından istenmiş ve temyiz dilekçelerinin süresi içinde verildiği anlaşılmış olmakla, bazı noksanlıkların ikmali için mahalline geri çevrilen dosyanın eksikliklerin giderilmesinden sonra iade edildiği anlaşılmakla, duruşma için belirlenen 08.02.2021 günü hazır bulunan davacı vekili Av. ... ile davalı vekili Av. ... dinlenildikten sonra duruşmalı işlerin yoğunluğu ve süre darlığından ötürü işin incelenerek karara bağlanması ileriye bırakıldı. Tetkik Hakimi Dr. ... tarafından düzenlenen rapor dinlenildikten ve yine dosya içerisindeki dilekçe, duruşma tutanakları ve tüm belgeler okunup incelendikten sonra işin gereği görüşülüp, düşünüldü:
Asıl davada davacı Vergili Demir Çekme San ve Tic. A.Ş. vekili, davacı ile davalı arasında ihraç kaydı ile demir satışı konusunda sözleşme yapıldığını, davacının demir alıp ihraç ettiğini, davalı tarafa 8 adet 592.640,00 USD tutarlı kesin ve süresiz teminat mektubu verildiğini, davalı tarafın sebepsiz yere teminat mektuplarını sözleşmeye aykırı olarak 14.10.1997 tarihinde nakde çevirdiğini, teminat mektuplarının nakde çevirme şartlarının oluşmadığını iddia ederek dava dilekçesinde sayılan teminat mektuplarının paraya çevirme koşulları oluşmadığının tespiti ile çekişmenin giderilmesine ve bedellerinin müvekkiline ödenmesine karar verilmesini talep ve dava etmiştir.
Asıl davada davalı... Demir Çelik A.Ş. vekili, davanın reddini istemiştir.
Birleşen... 1. Asliye Hukuk Mahkemesi’nin 1997/1062 Esas sayılı dava dosyasında davacı... Demir Çelik A.Ş. vekili, davacı ile davalı şirket arasında 12.07.1996 tarihinde ihraç kaydı ile satım sözleşmesi akdedildiğini, 6.762 ton malzemenin teslim edildiğini, davalının ikinci parti ürün bedeli 905.204,30 USD’nin 700.000,00 USD’lik kısmını süresi içinde ödediğini, kalan 205.904,30 USD’lik kısmını ödemediğini iddia ederek 205.904,30 USD ile 49.739.943,735 TL geç ödeme tazminatının 14.10.1997 tarihinden itibaren sözleşmenin 8/C maddesine göre %10 aylık faizi ile birlikte davalıdan tahsiline karar verilmesini talep ve dava etmiştir.
Birleşen... 1. Asliye Hukuk Mahkemesi’nin 1997/1062 Esas sayılı dava dosyasında davalı Vergili Demir Çekme San. ve Tic. A.Ş. vekili, davanın reddini istemiştir.
İşbu dava dosyasının Dörtyol Asliye Hukuk Mahkemesi’nin 1997/624 Esas sayılı dava dosyası ile birleştirilmesine karar verilmiştir.
Birleşen... 2. Asliye Hukuk Mahkemesi’nin 2000/1301 Esas sayılı dava dosyasında davacı... Demir Çelik A.Ş. vekili, müvekkili ile davalı Vergili Demir Çelik Sanayi Şirketi arasında 16.08.1996 tarihinde ihraç kaydı ile satım sözleşmesi imzalandığını, davalının sözleşme kapsamında 10.850 ton nervürlü demir üretim talebinde bulunduğunu, söz konusu demirin 10.350 tonluk kısmının sevkiyatının gerçekleştiğini, 01.10.1996 tarihinde 8mmx6MT ebadında 730 tonluk malzemenin üretim talebinde bulunulduğunu, müvekkili şirkette bu ebadın üretimi yapılmaması nedeni ile söz konusu malzemenin üretimi firmanın kendi haddehanesinde Ekim 1996 tarihinde fason olarak yaklaşık 674 ton imal ettirildiğini, kısmen ihraç sevkiyatının gerçekleştirildiğini, 501.520 tonluk kısmın ihraç sevkiyatının yapılmadığını, ihraç sevkiyatı yapılan malzemenin geç sevkiyatı, mal bedelindeki geç ödemeler sebebi ile taraflar arasındaki sözleşmenin feshedildiğini, durumun davalıya tebliğ edildiğini, belirtilen miktardaki ürünün iç piyasada satıldığını, dolayısı ile müvekkilinin son teslim tarihinden satışın gerçekleştiği tarihe kadar geç sevkiyat tazminatı, fiyat farkı nedeni ile menfi zararının meydana geldiğini iddia ederek oluşan 16.663.113,93 TL geç sevkiyat tazminatı, 39.812,41 USD ihraç fiyatı ile iç piyasada satış nedeni ile oluşan menfi farkın 27.04.2000 tarihinden itibaren aylık %10 faizi ile birlikte davalıdan tahsiline karar verilmesini talep ve dava etmiştir.
Birleşen... 2. Asliye Hukuk Mahkemesi’nin 2000/1301 Esas sayılı dava dosyasında davalı Vergili Demir Çekme San. ve Tic. A.Ş. vekili, açılan davayı kabul etmediklerini, talebin zamanaşımına uğradığını savunarak davanın reddini istemiştir.
İşbu dava dosyasının Dörtyol Asliye Hukuk Mahkemesi’nin 1997/624 Esas sayılı dava dosyası ile birleştirilmesine karar verilmiştir.
Birleşen... 2. Asliye Hukuk Mahkemesi’nin 1999/189 Esas sayılı dava dosyasında davacı... Demir Çelik A.Ş. vekili, davacı ile davalı arasında muhtelif tarihlerde üç adet sözleşme imzalandığını, üç sözleşmeden doğan toplam 63.790.593.492.- TL alacaklarının ayrı ayrı belirttikleri tarihlerden itibaren sözleşmelerin 8/C maddesi uyarınca aylık %10 faiziyle, 145.770,40 USD alacağın ise 03.07.1998 tarihinden itibaren sözleşmenin 8/C maddesi uyarınca aylık %10 faiziyle davalıdan tahsiline karar verilmesini talep ve dava etmiştir.
Birleşen... 2. Asliye Hukuk Mahkemesi’nin 1999/189 Esas sayılı dava dosyasında davalı Vergili Demir Çekme San. ve Tic. A.Ş. vekili, davanın haksız ve yersiz olduğunu savunarak reddini istemiştir.
İşbu dava dosyası... 1. Asliye Hukuk Mahkemesi’nin 1997/1062 Esas sayılı dava dosyası ile birleştirilmiştir.
Birleşen Dörtyol Asliye Hukuk Mahkemesi’nin 1998/752 Esas sayılı dava dosyasında davacı Vergili Demir Çekme San. ve Tic. A.Ş. vekili, davalının haksız olarak teminat mektuplarını nakde çevirmesi nedeniyle müvekkilinin bankalar ve diğer şirketler nezdinde zor durumda kaldığını iddia ederek 10.000,00 TL manevi tazminatın 14.10.1997 tarihinden itibaren işleyecek yasal faizi ile birlikte davalıdan tahsiline karar verilmesini talep ve dava etmiştir.
Birleşen Dörtyol Asliye Hukuk Mahkemesi’nin 1998/752 Esas sayılı dava dosyasında davalı... Demir Çelik A.Ş. vekili, davanın reddini istemiştir.
İşbu dava dosyasının Dörtyol Asliye Hukuk Mahkemesi’nin 1997/624 Esas sayılı dava dosyası ile birleştirilmesine karar verilmiştir.
Birleşen... 2. Asliye Hukuk Mahkemesi’nin 1998/834 Esas sayılı dava dosyasında davacı-karşı davalı Vergili Demir Çekme San. ve Tic. A.Ş. vekili, taraflar arasında demir çelik ihracı amacı ile sözleşme yapıldığını, satım konusu malın son teslim tarihinin 30.07.1996 olarak yükleme yeri... şeklinde belirlendiğini, davalı tarafın program uyarınca üretimi yapmadığını, ellerindeki mevcut yükün gemiye yüklendiğini, davalı tarafın edimlerini yerine getirmeyerek kendilerini ölü navlun bedeli ödemeye, başka firmadan ürün teminine, navlun farkı ve kar mahrumiyetine sebebiyet verdiğini iddia ederek fazlaya ilişkin hakları saklı kalmak kaydı ile 160.000,00 USD alacağın dava tarihinden (05.08.1998) itibaren dolar mevduatına bankaların uyguladığı en yüksek faizi ile birlikte davalıdan tahsiline karar verilmesini talep ve dava etmiştir.
Birleşen... 2. Asliye Hukuk Mahkemesi'nin 1998/834 Esas sayılı dava dosyasında davalı-karşı davacı... Demir Çelik A.Ş. vekili, davacı-karşı davalının haksız davasının reddine, karşı davalarının kabulü ile 23.148,00 USD yükleme ücretinin bu yüklemenin bittiği 25.07.1996 tarihinden itibaren T.C. Merkez Bankası’nca dövize uygulanan en yüksek banka mevduat faiziyle davacı-karşı davalıdan tahsiline karar verilmesini talep ve dava etmiştir.
İşbu dava dosyası... 1. Asliye Hukuk Mahkemesi’nin 1997/1062 Esas sayılı dava dosyası ile birleştirilmiştir.
Mahkemece bozma ilamına uyularak yapılan yargılama neticesinde, son olarak bilirkişiler ..., ... ve ...’tan talimat mahkemesi aracılığı ile bilirkişi raporu aldırıldığı, aldırılan bilirkişi raporunun oluş ve kabule uygun bulunduğu gerekçesiyle davanın kısmen kabul, kısmen reddi ile 2010/922 Esas sayılı dava dosyasında davacı Vergili Demir Çekme San. ve Tic. A.Ş. tarafından açılan davanın kabulü ile dava konusu edilen Tekstilbank ... Şube Müdürlüğü’nün 16.08.1996 tarihli, ... nolu 53.430,00 USD miktarlı ve aynı banka şubesinin 16.08.1996 tarihli, 3058 nolu 47.890,00 USD miktarlı, Tütünbank... Şube Müdürlüğü’nün 12.07.1996 tarihli, 2336 nolu 78.600,00 USD miktarlı ve Yaşarbank ... Şube Müdürlüğü’nün 06.03.1997 tarih ve 920/71 nolu 4.500,00 USD miktarlı, Esbank... Şube Müdürlüğü’nün 30.04.1997 tarihli, 6901 nolu 106.000,00 USD miktarlı, Yapı ve Kredi Bankası... Şube Müdürlüğü’nün 20.06.1995 tarihli, 7098 nolu 163.320,00 USD miktarlı, Yaşarbank... Şube Müdürlüğü’nün 12.06.1997 tarihli, 2909 nolu 1.800,00 USD miktarlı, Tütünbank... Şube Müdürlüğü’nün 01.07.1996 tarihli, 2298 nolu 137.100,00 USD miktarlı teminat mektuplarının paraya çevrilme koşullarının oluşmadığının tespitine, teminat mektuplarının davacı Vergili Demir Çekme San. ve Tic. A.Ş.’ye iadesine, -birleşen... 2. Asliye Hukuk Mahkemesi’nin 1998/834 Esas sayılı dava dosyasında, davacı Vergili Demir Çekme San. ve Tic. A.Ş. tarafından açılan davanın kabulü ile 160.000,00 USD'nin 31.10.1997 tarihinden itibaren işleyecek USD'ye uygulanan en yüksek bir yıllık mevduat faizi ile birlikte davalı... Demir Çelik A.Ş.’den alınarak davacı Vergili Demir Çekme Tic. ve San. A.Ş.'ye verilmesine, -birleşen... 2. Asliye Hukuk Mahkemesi'nin 1998/834 Esas sayılı dava dosyasında, davalı-karşı davacı İsdemir A.Ş.'nin talebinin kabulü ile 23.148,00 USD yükleme alacağının 03.07.1998 tarihinden itibaren aylık %10 faizi ile birlikte davacı-karşı davalı Vergili Demir Çekme San. ve Tic. A.Ş.'nden tahsili ile davalı-karşı davacı İsdemir A.Ş.'ye verilmesine, -birleşen 1998/752 Esas sayılı dava dosyasında, davacı Vergili Demir Çekme A.Ş. tarafından açılan davanın kısmen kabul kısmen reddi ile 9.000,00 TL manevi tazminatın 14.10.1997 tarihinden itibaren işleyecek yasal faiziyle birlikte davalı... Demir Çelik A.Ş.'nden tahsili ile davacıya verilmesine, davacının fazlaya ilişkin talebinin reddine, -birleşen... 2. Asliye Hukuk Mahkemesi’nin 1999/189 Esas sayılı dava dosyasında davacı... Demir Çelik A.Ş.
tarafından açılan davanın kısmen kabul kısmen reddi ile 23.148,00 USD'nin 03.07.1998 yılından itibaren aylık %10 faiziyle birlikte davalı Vergili Demir Çekme Tic. ve San. A.Ş.'nden tahsili ile davacı... Demir Çelik A.Ş' ye verilmesine, davacının fazlaya ilişkin talebinin reddine, işbu 23.148,00 USD alacağın... 2. Asliye Hukuk Mahkemesi'nin 1998/834 Esas sayılı dava dosyasında davalı/karşı davacı İsdemir A.Ş. tarafından dava ve talep edilen yükleme alacağı olduğunun tespitine, -birleşen... 1. Asliye Hukuk Mahkemesi’nin 1997/1062 Esas sayılı dava dosyasında davacı İskenderun Demir Çelik A.Ş. tarafından açılan davanın kısmen kabul, kısmen reddine, 205.904,30 USD'nin davalı Vergili Demir Çekme San. ve Tic. A.Ş.’nden tahsili ile davacı... Demir Çelik A.Ş'ye verilmesine, davacının geç ödeme tazminatı ve %10 faiz talebinin reddine, -birleşen... 2. Asliye Hukuk Mahkemesi’nin 2000/1301 Esas sayılı dava dosyasında davacı... Demir Çelik A.Ş. tarafından açılan davanın kabulü ile 39.812.41 USD ve 16.663,11 TL'nin 27.04.2000 tarihinden itibaren aylık %10 faiziyle birlikte davalı Vergili Demir Çekme San. ve Tic. A.Ş.'nden tahsili ile davacı... Demir Çelik A.Ş'ye verilmesine, A-Vergili Demir Çekme San. ve Tic. A.Ş. lehine hüküm altına alınan 160.000,00 USD'nin 31.10.1997 tarihinden ilamın infazının talep edildiği tarihe kadar bir yıllık USD mevduatına bankalarca uygulanan en yüksek faizi ile birlikte hesaplanacak toplam alacak miktarının, İskenderun Demir Çelik A.Ş. lehine hüküm altına alınan 23.148,00 USD'nin 03.07.1998 tarihinden ilamın infazının talep edildiği tarihe kadar aylık %10 faizi ile birlikte hesaplanacak toplam alacak miktarının ve yine... Demir Çelik A.Ş. lehine hüküm altına alınan 39.812,41 USD'nin 27.04.2000 tarihinden itibaren ilamın infazının istenildiği tarihe kadar aylık %10 faizi ile birlikte hesaplanacak toplam alacak miktarı ile yine... Demir Çelik A.Ş. lehine hüküm altına alınan 205.904,30 USD alacağın toplamlarının karşılıklı olarak takasına ve mahsubuna, ayrıca takas tarihi itibariyle daha az olan borç tutarının sona ermesine, alacağı kalan tarafın bakiye alacağına ise hüküm fıkrasındaki faiz oranı üzerinden işleyecek faizi ile birlikte diğer taraftan tahsiline, B-İskenderun Demir Çelik A.Ş. lehine hüküm altına alınan 16.663,11 TL’nin 27.04.2000 tarihinden ilamın infazının istenildiği tarihe kadar %10 faizi ile birlikte bulunacak toplam miktar ile Vergi Demir Çekme San. Tic. A.Ş. lehine hüküm altına alınan 9.000,00 TL alacağın 14.10.1997 tarihinden ilamın infazının isteneceği tarihe kadar işleyecek yasal faizi ile birlikte hesaplanacak toplam alacak miktarlarının karşılıklı olarak takasına ve mahsubuna, ayrıca takas tarihi itibariyle az olan borç miktarı nispetinde alacağın sona ermesine, alacağı fazla olanın bakiye alacağının ise hüküm fıkrasındaki faiz oranı üzerinden hesaplanacak faizi ile birlikte diğer taraftan tahsiline karar verilmiştir.
Karar, taraf vekillerince temyiz edilmiştir.
1- Hükmün kapsamının ne şekilde olacağı 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 297. maddesinde düzenlenmiştir. Mahkemece bu düzenleme gözetilmeksizin her bir dava bakımından iddia ve savunmaların gerekçeli karar yerinde özetlenmemesi, her bir dava bakımından verilen kararın ayrı ayrı gerekçelendirilmemesi, tarafların sıfatlarının ve dava tarihlerinin her bir dava bakımından karar başlığında gösterilmemesi, hüküm fıkrası ile gerekçe arasında çelişki oluşturulması ve yine her bir dava bakımından yargılama giderlerine ayrı ayrı hükmedilmemesi usul ve yasaya aykırı olup bozmayı gerektirmektedir.
2- Takas, 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’nun 139 ve devam eden maddelerinde (818 sayılı Borçlar Kanunu’nun 118 ve devam eden maddelerinde) düzenlenmiştir. Anılan hüküm uyarınca iki kişi, karşılıklı olarak bir miktar para veya özdeş diğer edimleri birbirine borçlu oldukları takdirde, her iki borç muaccel ise her biri alacağını borcuyla takas edebilecektir. Alacaklardan biri çekişmeli olsa bile takasın ileri sürülmesi mümkündür. Zamanaşımına uğramış bir alacağın takası, ancak takas edilebileceği anda henüz zaman aşımına uğramamış olmasına bağlıdır.
Her ne kadar temyiz incelemesine konu kararda taraflarca dava konusu edilip mahkemece hüküm altına alınan alacakların birbiriyle takasına karar verilmiş ise de, eldeki somut uyuşmazlıklarda dava konusu edilen alacaklar takasa konu edilmeden her bir dava bakımından ayrı ayrı HMK’nın 297. maddesi hükmüne uygun hüküm kurulması gerekirken infazda tereddüt yaratacak biçimde dava konusu edilip hüküm altında alınan alacakların yazılı şekilde birbiriyle takasına karar verilmesi doğru görülmemiştir.
3- Temyize konu somut uyuşmazlıkların esasına gelince; mahkemece öncelikle takas talep eden taraftan dava konusu edilmeyen ve ancak takasa konu etmek istediği dava dışı, muaccel, belirli alacağı/alacakları olup olmadığı, böyle bir alacağı/alacakları varsa neden kaynakladığı, miktarının ne kadar olduğu, hangi dava dosyasına ve hangi alacağa ilişkin olduğu açık ve net bir şekilde açıklattırıldıktan sonra dava dosyası bir bütün halinde konusunda uzman, dosyada daha önce rapor sunmayan (heyette mutlaka gümrük ve vergi mevzuatından anlayan bilirkişi, mali müşavir bilirkişi ve uyuşmazlıklara konu demir işinden anlayan sektör bilirkişinin bulunması) bir heyete tevdii edilip tarafların ticari kayıtlarını inceleyen, iddia, savunma ve itirazlarını değerlendiren, daha önce alınan bilirkişi raporlarını telif eden, taraflar arasındaki her bir sözleşmeyi ayrı ayrı irdeleyip değerlendiren, uyuşmazlıkların çözümüne katkı sağlayan, ayrıntılı ve gerekçeli değerlendirme içeren, Yargıtay denetimine elverişli, her bir dava bakımından talepleri ve itirazları karşılayan, taleplerin dışına çıkmayan (özellikle faiz bakımından), varsa alacakları hesaplayan bir rapor alınarak varılacak uygun sonuç dairesinde her bir dava bakımından tarafların kendilerini bağlayıcı beyanları ve taraflar yararına oluşan usulü kazanılmış haklar korunarak ayrı ayrı usule uygun bir hüküm kurulması gerekirken eksik inceleme ile yazılı şekilde hüküm tesisi isabetsizdir.
SONUÇ: Yukarıda (1), (2) ve (3) nolu bentlerde açıklanan nedenlerle asıl ve birleşen davalar yönünden hükmün taraflar yararına BOZULMASINA, takdir olunan 3.815,00 TL duruşma vekalet ücretinin taraflardan alınarak yekdiğerine verilmesine, ödedikleri peşin temyiz harcının istekleri halinde temyiz edenlere iadesine, 30/03/2022 tarihinde oybirliğiyle karar verildi.