Yargıtay 11. Hukuk Dairesi 2020/5792 Esas 2022/2991 Karar Sayılı İlamı

MAHKEMESİ :TİCARET MAHKEMESİ

Taraflar arasında görülen davada Mersin 1. Asliye Ticaret Mahkemesi'nce bozmaya uyularak verilen 20/12/2019 tarih ve 2014/105-2019/882 sayılı kararın Yargıtay'ca duruşmalı olarak incelenmesi asıl davada davacı-birleşen davada davalı ... Ltd. Şti. (eski unvanı: McDonald’s Restaurantları Ltd. Şti.) vekili tarafından duruşmalı, asıl davada davalılar-birleşen davalarda davacılar vekilince duruşmasız istenmiş olduğu anlaşılmakla, duruşma için belirlenen 12.04.2022 günü hazır bulunan davacı ... (McDonalds) Rest. Ltd. Şti. vekili Av. ...ile davalılar vekili Av. ... dinlenildikten sonra duruşmalı işlerin yoğunluğu ve süre darlığından ötürü işin incelenerek karara bağlanması ileriye bırakıldı. Tetkik Hakimi ... tarafından düzenlenen rapor dinlenildikten ve yine dosya içerisindeki dilekçe, duruşma tutanakları ve tüm belgeler okunup incelendikten sonra işin gereği görüşülüp, düşünüldü:
Asıl davada davacı vekili, müvekkilinin kiraladığı adreste McDonald’s restoranı işletilmesi için davalılardan ... ile 16.11.1998 tarihli İşletme Lisans Anlaşması imzalandığını, anılan davalının sözleşme ile haklarını davalı şirkete devrettiğini, ancak sorumluluğunun devam ettiğini, sözleşmenin Aylık Ücretler başlıklı 8.1/2-a maddesinde “taban ücretlerin sabit bölümü lisans alan tarafından lisans verene her ayın ilk iş gününde peşin olarak ödenecektir” hükmünün bulunduğunu, yine 20/c maddesinde lisans alanın, lisans verene ödemesi gereken ücretlerin, bu ödemelerin muaccel olduğu tarihten başlayarak otuz gün içinde ödenmemesinin önemli ihlal sebebi olarak sayıldığını, bu halin vukuunda lisans verenin lisansı sona erdirebileceğinin düzenlendiğini, 01.04.2003 tarihinde yürürlüğe girmek üzere müvekkilinin verdiği desteğin artık verilmeyeceğinin ve taban ücretin silinmesi uygulamasından vaz geçileceğinin 26.12.2002 tarihli yazıda davalılara bildirildiğini, yine 08.05.2003 tarihli ihtarname ile İşletme Lisansı Anlaşması uyarınca davalıların yükümündeki taban ücretin ödenmesi için davalılara ihtarname gönderilmişse de verilen süre içinde anılan ücret ödenmeyince müvekkilinin 09.05.2003 tarihli ihtarname ile taraflar arasındaki İşletme Lisans Anlaşmasını haklı sebeple feshettiğini, anlaşmanın 22. maddesinde sona erme halinde tarafların hak ve yükümlülüklerinin düzenlendiğini, müvekkilinin fesihten sonra ilgili hükümlerin uygulanmasını davalılardan istediğini, ancak davalıların sona ermeye ilişkin anlaşma hükümlerini yerine getirmediğini, sözleşmenin 14/a bendinde davalıların sadece anlaşma süresince restoran alanını kullanma ve işgal hakkının bulunduğunun belirtildiğini, taşınmazı müvekkilinin dava dışı 3. kişiden kiraladığını, kira bedellerinin müvekkilince ödendiğini, restoran alanının müvekkiline devrinin gerektiğini, anlaşmanın 22. maddesinde yer verilen malzeme ile el kitaplarının da müvekkiline iade edilmediğini, sözleşmenin 22/c bendinde lisans verenin, lisans alanın mefruşatını, sabit eşyasını, işaretlerini, teçhizatını, makul piyasa fiyatına eşit bir meblağ üzerinden satın alma opsiyonunu kullandığını, davalının restoranı teslimden kaçınmasının ayrıca haksız rekabet teşkil ettiğini ileri sürerek anılan restoranın zilyetliğinin kesin olarak müvekkiline devir ve teslimini, davalının, mefruşatı, sabit eşyası, işareti, teçhizatının makul piyasa fiyatına eşit bir meblağ üzerinden müvekkilinin mülkiyetine intikalini, davalının müvekkiline borcunun bu miktardan takas/ mahsubunu, ticari sır, işletme talimatı, çalışma yönetimini ihtiva eden malzeme ve el kitaplarının iadesini, 13.426,22 TL’nin ticari faizi ile birlikte tahsilini talep ve dava etmiştir. Davacı vekili, 11.06.2004 tarihli dilekçesinde, davalının, mefruşatı, sabit eşyası, işareti, teçhizatının makul piyasa fiyatına eşit bir meblağ üzerinden satın alma opsiyonu ile ilgili talebi takip etmediğini bildirmiştir.
Asıl davada davalılar vekili, tip sözleşme niteliğindeki ve hükümlerinin müzakere ile değiştirilmesi mümkün olmayan lisans anlaşmasının sadece davalı lisans vereni koruyan hükümlere binaen feshin hukuka aykırılık taşıdığını, hiçbir söz hakkı olmayan müvekkilinin irade serbestisinden söz edilemeyeceğini, müvekkilinin alt kiracı konumundan bulunduğunu, müvekkillerinin restoran ciro üzerinden %16 kira ücreti, aylık ciro üzerinden %5 lisans bedeli, yine aylık ciro üzerinden %4 reklam ücreti olmak üzere 3 çeşit ödeme yaptığını, müvekkillerinin feshe kadar taban ücretin sabit bölümünü ödemediklerini, davalının bu hususta bir fatura kesmediğini, bir talepte bulunmadığını, bu haliyle taban ücretin ödenmeyeceği hususunda zımnî bir kabulün oluştuğunu, bu taban ücretin nasıl belirleneceği belli olmadığı gibi müvekkilinin mahvına sebebiyet vereceğini, davacının yok pahasına müvekkilinin yatırımını elinden almayı amaçladığını, davacının Serlog firmasıyla yapılan mal dağıtımı durdurduğunu, müvekkilinin işyerinin fiilen kapanmasına sebebiyet verdiğini savunarak davanın reddini istemiştir.
Birleşen 2003/292 Esas sayılı dosyada davacılar vekili, müvekkili ... ile davalı .... Şti. arasında ileride müvekkili şirkete devredilecek olan 20 yıllık franchise (lisans) sözleşmesi imzalandığını, müvekkillerinin 3 çeşit ödeme yaptığını, ancak feshe kadar taban ücretin sabit bölümünü ödemediklerini, davalının bu hususta bir fatura kesmediğini, bir talepte bulunmadığını, bu haliyle taban ücretin ödenmeyeceği hususunda zımnî bir kabulün oluştuğunu, bu taban ücretin nasıl belirleneceği belli olmadığı gibi müvekkilinin mahvına sebebiyet vereceğini, herkesle aynı imzalanan tip sözleşmenin tek taraflı düzenlendiğini, müvekkilinin müzakere imkanından mahrum bırakıldığını, davalı .... Şti.’nin 01.04.2003 tarihli faturası ile 04/2003 dönemi için müvekkilinden 16.654,97 TL talep ettiğini, müvekkilinin itirazı üzerine davalının ihtar gönderdiğini, bu ücretin ne olduğu ve nasıl hesaplandığının belirtilmediğini, davalılarca da açıklanamadığını, davalının lisans anlaşmasının hukuka aykırı hükümlerini kullanarak müvekkilini iş yapamaz hale getirmeyi ve ekonomik faaliyetine son vermeyi, böylece işyerini çok ucuza almayı amaçladığını ileri sürerek davalıların taban ücretinin sabit bölümünün ödenmesi hususunda oluşturdukları muarazanın giderilmesini, bu ücretin uygulanmasının mümkün olmadığının tespitini talep ve dava etmiştir.
Birleşen 2003/292 Esas sayılı dosyada davalı .... Şti. vekili, davacı ...’in 16.11.1998 tarihli İşletme Lisansı Anlaşmasındaki haklarını diğer davacıya devrettiğini, ancak yükümlülüklerinden kaynaklanan sorumluluğunun sürdüğünü, dolayısıyla bu davada davacı sıfatının bulunmadığını, taban ücretin sabit bölümünün nasıl belirleneceğinin anlaşmada açıkça belirlendiğini, Dükkan Teklifi Mektubunda da aylık 8.250 USD’den az olamayacağının öngörüldüğünü, taban ücretin bir kısmının silinmesi şeklindeki iyiniyetli ve lisans alana maddi destek amacı güden müvekkili davranışına rağmen davacının işbu davadaki talebinin iyiniyet ve dürüstlük kurallarıyla bağdaşmadığını, müvekkilinin anlaşmadan doğan haklarını kullanarak fesih yoluna gittiğini savunarak davanın reddini istemiştir.
Birleşen 2003/292 Esas sayılı dosyada vekil tarafından diğer davalılar adına verilen dilekçede, davanın reddi istenmiştir.
Birleşen 2003/458 Esas sayılı dosyada davacılar vekili, müvekkili şirket ile davalı arasında imzalanan franchise (lisans) sözleşmesi uyarınca müvekkillerinin McDonalds restauranını işletmeye başladıklarını, totem ve benzeri yatırımlar sebebiyle müvekkillerinin davalıya borçlandığını, bu borçlarının karşılığı toplam tutarı 51.550 USD olan çeklerin davalıya verildiğini, davalının haksız yere sabit taban ücreti talep ettiğini, bu konuda muarazanın giderilmesi ve menfi tespit talebiyle müvekkillerinin dava açtığını, mal sevkiyatının durdurulması üzerine müvekkilinin restoranı fiilen kapattığını, davalının da açtığı davada “restorandaki mefruşat, sabit eşya, techizat gibi malların makul piyasa fiyatında alma opsiyonunu kullandıklarını” beyan ettiğini, bu opsiyonun çeklerin verilmesine sebep olan totem ve çocuk oyun alanını da kapsadığını, buna göre anılan çeklerin bedelsiz kaldığını ileri sürerek toplam bedeli 51.550 USD olan üç adet çekten dolayı müvekkillerinin borçlu olmadığının tespitini talep ve dava etmiştir.
Birleşen 2003/458 Esas sayılı dosyada davalı vekili, davacı ...’in husumetinin bulunmadığını, müvekkilinin sözleşmedeki opsiyonu kullandıklarını, davacının işbu menfi tespit davasını açmakla müvekkilinin kullandığı opsiyonu kabul etmiş olduklarını savunarak işletmecinin mefruşatı, sabit eşyası, işareti, teçhizatının makul piyasa fiyatına eşit bir meblağ üzerinden mülkiyetinin müvekkiline intikalini, davacının çek borcunun bu miktar ile takas ve mahsubunu, aksi halde davanın reddini istemiştir. Bilahare makine ve teçhizatın makul bir piyasa fiyatı üzerinden satın alma opsiyonuna ilişkin dava müracaata bırakıldığından ve yenilenmediğinden davacıların ekipmanın bedelini ödeme yükümünün devam ettiğini savunmuştur.
Birleşen 2004/410 Esas sayılı dosyada davacılar vekili, davalının 20 yıl için belirlenen lisans aktini haksız feshettiğini bildirdiğini, McDonald’s ürünlerinin tek tadarikçisi Serlog firmasının mal vermesini engellediğini, tüm yatırımını müvekkillerinin yaptığı Mersin McDonald’s restaurantlarının fiilen çalışamaz hale getirildiğini, restoranın kapatılmak zorunda kalındığını, müvekkillerinin 20 yıl işletmek amacıyla taraf olduğu lisans anlaşmasından doğan haklarını ve restorandan umduğu faydayı davalının yıllardır uygulanmayan taban kiranın sabit bölümünü talep edip keyfi feshiyle kaybettiğini, lisans anlaşmasının sadece davalı lisans vereni koruyan hükümlere binaen feshin hukuka aykırılık taşıdığını, müvekkilinin restoran için 500.000 USD tutarında yatırım yaptığını, ancak sürenin sadece 4 yıla yakın bir bölümünün kullanılabildiğini, ekonomik açıdan üstün durumdaki davalının sözleşmeyi mevcut haliyle imzalamaya davacıların zorladığını, hiçbir söz hakkı olmayan müvekkilinin irade özerkliğinden söz edilemeyeceğini, müvekkilinin gördüğü zararın kapsamına yaptığı giderler, sözleşmenin yerine getirilmemesi sebebiyle uğranılan
zararlar, başkası ile sözleşme yapma fırsatının kaçırılması vb.’nin girdiğini ileri sürerek feshin kötüniyetli ve haksız olduğunun tespitini, şimdilik 10.000.- TL maddi zararın fesih tarihinden itibaren işleyecek ticari faizi ile birlikte tahsilini talep ve dava etmiştir. Davacı vekili, 30.12.2010 tarihli ıslah dilekçesi ile talep sonucunu 1.000.000.- TL’ye çıkarmıştır.
Birleşen 2004/410 Esas sayılı dosyada davalı vekili, her ne kadar işletme lisans anlaşması davacı ... ile aktedilmiş ise de adı geçenin haklarını devrettiğinden taraf sıfatının bulunmadığını, taban ücretin anlaşma uyarınca ödenmesi gerektiğini, taban ücretinin ödenmeyeceğine dair zımnî kabul olduğu yönündeki iddianın gerçeği yansıtmadığını, müvekkilinin bu ücretin ödenmesini 08.04.2003 tarihinde ihtar etmesine rağmen davacının ödeme yapmadığını, bunun üzerinde müvekkilince gönderilen 09.05.2003 tarihli ihtarname ile İşletme Lisansı Anlaşmasını haklı feshedildiğini, bu sebeple de tazminatı istenemeyeceğini, zararın 500.000 USD olduğu yönündeki iddiayı kabul etmediklerini savunarak davanın reddini istemiştir.
Mahkemece, iddia, savunma, uyulan bozma ilamı, bilirkişi raporları ve tüm dosya kapsamına göre, asıl davada, davacı lisans verenin davalılara gönderdiği alacak kalemine ilişkin olarak, alacağın ne şekilde hesaplandığına ilişkin detaylı ve açıklayıcı bilgi vermediği, sunulan 26.05.2004 havale tarihli dilekçe içeriği itibari ile de alacak kalemlerinin ne sebepten kaynaklandığının anlaşılabilir ve açıklayıcı şekilde ortaya konulmadığı, bu durumda lisans alanlar tarafından, sabit taban ücretinin hesaplama şekline ilişkin olarak bilgi verilmesi talebi ile sözleşmenin 8. maddesi kapsamında yapılan inceleme ve değerlendirme kapsamında, sabit taban ücreti hususun mali müşavir bilirkişiler de dahil olmak üzere anlaşılabilir olmaması göz önüne alındığında, asıl dava davacısı tarafından yapılan feshin haklı hukuki nedenlere dayanmadığı, haksız fesih niteliğinde olduğu, asıl alacak davasının ispatlanamadığı, bu davadaki ekipman ve demirbaşlarla ilgili davanın 11.06.2004 tarihinden itibaren takipsiz bırakılıp yenilenmediği, birleşen 2003/292 esas sayılı dosyada; McDonalds (Anadolu) Rest. İşl. Ltd. Şti.’ne yönelik dava yönünden, taraflar arasında 16.11.1998 tarihinde lisans sözleşmesi düzenlendiği, davalının 2000–2002 yılları için tahakkuk eden sabit taban ücretini sildiğini beyan ettiği, 26.12.2002 tarihinde gönderdiği yazı ile bundan böyle lisans sözleşmesi kapsamında sabit taban ücretinin tahsilatı cihetine gideceğini bildirmekle birlikte hesaplamaya ilişkin olarak lisans veren tarafından herhangi bir açıklama yapılmaksızın 16.654,97 TL tutarındaki faturanın gönderilerek lisans alanlar tarafından muarazanın önlenmesine ilişkin olarak açılan dava üzerine de sözleşmenin değinilen alacak kalemi gerekçe gösterilerek feshedildiği, sabit taban ücreti husususun mali müşavir bilirkişiler de dahil olmak üzere anlaşılabilir olmaması göz önüne alınarak davalı tarafından yapılan feshin haksız olduğundan davalı şirketin taban fiyat uygulanmasına yönelik muarazasının önlenmesine karar verilmesi gerektiği, birleşen 2003/458 esas sayılı dava dosyasında; davacılar sözleşme çerçevesinde lisans sahibine verdikleri 51.500 USD meblağlı üç adet çekten dolayı borçlu olmadıklarının tespitini istemişler ise de, işletme içindeki bir kısım ekipman demirbaş ve malzeme karşılığı verildiği taraflar arasında uyuşmazlık konusu olmayan bu çeklerin, sözleşme kurmakla ve işletmenin faaliyete başlamasıyla, işletme içindeki bu ekipman ve demirbaşların mülkiyeti işletene geçtiği için bedelsiz olmadıkları, başka bir deyişle sözleşme hükümlerine göre lisans sahibi tarafından lisans alana verilen ekipmanlar karşılığı düzenlenen çeklerin borç içerdiği, sözleşmenin sona ermiş olmasının
ekipman bedelinin ödenmemesi sonucunu veya çeklerin bedelsiz kalacağı sonucunu doğurmayacağı, lisans sahibi asıl dava davacısının anılan dosyadaki, ekipmanların rayiç piyasa değeri karşılığında ve çeklerle mevcut alacağı ile takas mahsup yapılmak suretiyle kendilerine teslimi konusundaki talebinden vazgeçmiş olması karşısında davanın reddi gerektiği sonucuna varıldığı, birleşen 2004/410 esas sayılı dava dosyasında; davacı şirketin davalı şirket ile yaptığı sözleşme gereği işin yapılacağı inancı ile yapmış olduğu masrafları talep etmesi mümkün olmakla birlikte dosya içerisine bu yönde belge sunmadığından bu kapsamdaki zarar talebi yönünden hesaplama yapılamadığı, müspet zarar talebi yönünden ise, taraflar arasında sözleşmenin davalı yüklenici tarafından haksız feshinin kabul edilerek birleşen dosya davacısının müspet zarar talep etmesi mümkün olmakla birlikte raporda birleşen dosya davacılarının fesih sonrasında kuracağı benzer bir işte kazanç sağlamasının pek mümkün olmadığı, her tacirin ticaretine ait bütün faaliyetlerinde basiretli iş adamı gibi hareket etmesi gerekip bu ilkenin sözleşmenin imzası, ifası ve feshi aşamalarının hepsinde gözetilmesi gereken bir ilke olduğu, bu ilke gözetilerek birleşen dosya davacılarının sözleşmenin feshinden sonra kalan sürenin tamamına yönelik gelir kaybına uğrayacağı kabul edilerek hüküm kurulamayacağı, emsal nitelikte bir işi için ikame etmesi gereken makul süre tespit edilip, bu süreye karşılık gelen zarar miktarına hükmedilebileceği gerekçesiyle asıl dava dosyası yönünden alacak davasının reddine, ekipmanla ilgili talepler konusundaki davanın açılmamış sayılmasına, birleşen 2003/292 esas sayılı dava dosyasında McDonald’s Restaurantları Ltd. Şti. (Anadolu Restaurant İşl. Ltd. Şti.)’ne yönelik muarazanın önlenmesi davasının kabulüne, davalı ... İşl. Ltd Şti'nin taban fiyat uygulanmasına yönelik muarazasının önlenmesine, davacının diğer davalılara yönelik davasının davalıların pasif davalı sıfat yokluğu nedeniyle husumetten reddine, birleşen 2003/458 esas sayılı dava dosyasında davanın reddine, birleşen 2004/410 esas sayılı dava dosyasında davanın kısmen kabulüne, 44.610,29 TL tazminatın 10.000 TL'sinin dava, 34.610,29 TL'sinin ıslah tarihinden itibaren işleyecek ticari avans faizi ile birlikte davalıdan tahsiline, fazlaya ilişkin taleplerin reddine karar verilmiştir.
Kararı, asıl davanın davalıları, birleşen davaların davacıları vekili ile asıl davanın davacısı birleşen davaların davalılarından Anadolu Restoran İşletmeleri Ltd. Şti. (eski unvanı: McDonald’s Restaurantları Ltd. Şti.) vekili temyiz etmiştir.
Dosyadaki yazılara, mahkemece uyulan bozma kararı gereğince hüküm verilmiş olmasına ve delillerin takdirinde bir isabetsizlik bulunmamasına göre, asıl davanın davalıları, birleşen davaların davacıları vekili ile asıl davanın davacısı birleşen davaların davalılarından Anadolu Restoran İşletmeleri Ltd. Şti. (eski unvanı: McDonald’s Restaurantları Ltd. Şti.) vekilinin bütün temyiz itirazları yerinde değildir.
SONUÇ: Yukarıda açıklanan nedenlerden dolayı, asıl davanın davalıları, birleşen davaların davacıları vekili ile asıl davanın davacısı birleşen davaların davalılarından Anadolu Restoran İşletmeleri Ltd. Şti. (eski unvanı: McDonald’s Restaurantları Ltd. Şti.) vekilinin bütün temyiz itirazlarının reddiyle usul ve kanuna uygun bulunan hükmün ONANMASINA, takdir olunan 3.815,00 TL duruşma vekalet ücretinin taraflardan alınarak yek diğerine verilmesine, aşağıda yazılı bakiye 2.338,10 TL temyiz ilam harcının temyiz eden asıl davada davacı-birleşen davalarda davalı Anadolı Restaurantları Ltd. Şti. (eski unvanı McDonalds)'dan alınmasına, istekleri halinde aşağıda yazılı 84,30 TL harcın temyiz eden asıl davada davalılar-birleşen davada davacılara iadesine, 13/04/2022 tarihinde oybirliğiyle karar verildi.