AYM 1978/74 Esas 1979/43 Karar Sayılı Norm Denetimi İlamı

Esas Sayısı:1978/74

Karar Sayısı:1979/43

Karar Günü:27/11/1979

Resmi Gazete tarih/sayı:21.2.1980/16907

İTİRAZ YOLUNA BAŞVURAN : Karaisalı Sulh Mahkemesi,

İTİRAZIN KONUSU : 2/7/1964 günlü, 492 sayılı "Harçlar Kanunu"nun 34. maddesi Anayasa"nın 12. ve 42. maddelerine aykırı gören Karaisalı Sulh Ceza Mahkemesi, 44 sayılı Yasanın 27. maddesi uyarınca Anayasa Mahkemesine başvurmuştur.

I - OLAY:

6831 sayılı "Orman Kanunu" na aykırı hareketten sanık hakkında, Sulh Ceza Mahkemesine kamu davası açılmış, yargılama sırasında mahkemece, 29/9/1978 günü olay yerinde keşif yapılarak, aynı gün hâkim, kâtip, bilirkişi ve diğer ilgililere Ödenecek ücreti içeren harcama kararı verilmiş, 7/12/1978 günlü oturumda da, bu işlemin dayandığı 492 sayılı Harçlar Yasası"nın 34. maddesinin Anayasa"ya aykırı olduğu kanısına varılarak iptali için dosyadaki belge örneklerinin Anayasa Mahkemesine gönderilmesine karar verilmiştir.

III - YASA METNİ :

2/7/1964 günlü, 492 sayılı Harçlar Yasasının itiraz konusu 34. maddesi hükmü şöyledir:

"Madde 34 - Tebliğden başka bir işlem yapmak için makamından uzaklaşmaya mecbur olan hâkimler, C. Savcıları ve icra iflâs memurlarıyla adli tabiplere, adliye başkâtipleri ile kâtiplere, mübaşir ve müstahdemlere yol giderlerinden başka aşağıdaki miktarlarda yol tazminatı verilir:

1. Daireden uzaklaşmayı gerektiren iş, mahkemenin bulunduğu belediye hudutları dahilinde ise beher iş için 10 lira,

2. Daireden uzaklaşmayı gerektiren iş, mahkemenin bulunduğu belediye hudutları haricinde ise beher iş için 15 lira,

3. Daireden uzaklaşmayı gerektiren işlerin bir kısmı mahkemenin bulunduğu belediye hudutları içinde, bir kısmı haricinde ise belediye hudutları içinde olan beher iş için 10 lira, belediye hudutları dışında olan beher iş için 15 lira.

Ancak bu miktarlar, bir günde birinci benddeki işler için 50 lirayı ve diğer bendlerdeki işler için 75 lirayı geçemez.

Daireden uzaklaşmayı gerektiren birden ziyade iş olursa mümkün oldukça işler aynı günde yapılır. Bir işin bir günde tamamlanması mümkün olmadığı takdirde her gün için bir iş üzerinden ve yukarıki bendler gereğince tazminat verilir.

Görülen işler birden ziyade ise yol gideri mesafe ile, yol tazminatı ise yukardaki bendler esasları ile orantılı şekilde taksim olunur.

Adliye başkâtipleriyle kâtipler için bu miktarın 2/3"ü mübaşir ve müstahdemler için yarısı ödenir.

Yol giderleri ile tazminat ilgili kişiler tarafından işin ifasından evvel emaneten makbuz mukabilinde vezneye yatırılarak buna mahsus bir deftere kaydedilir. Keşfi ve işlemi müteakip yapılan sarfiyat bir tutanakla tevsik olunarak bakiyesi ilgili kişiye geri verilir."

IV - İLK İNCELEME :

Anayasa Mahkemesi İçtüzüğünün 15. maddesi uyarınca Şevket Müftügil, Ahmet H. Boyacıoğlu, Muhittin Gürün, Lütfi Ömerbaş, Ahmet Erdoğdu, Osman Tokcan, Rüştü Aral, Ahmet Salih Cebi, Muammer Yazar, Adil Esmer, Nihat O. Akçakayalıoğlu, Nahit Saçlıoğlu, Hüseyin Karamüstantikoğlu, Necdet Darıcıoğlu ve Bülent Olcay"ın katılmalarıyla 16/1/1979 gününde yapılan ilk inceleme toplantısında, dosyanın eksiği bulunmadığından işin esasının incelenmesine karar verilmiştir.

V - ESASIN İNCELENMESİ :

İşin esasına ilişkin rapor, Karaisalı Sulh Ceza Mahkemesinin başvurma kararı ve ekleri, Anayasa"ya aykırılığı ileri sürülen Yasa hükmü, ilgili Yasa ve dayanılan Anayasa kuralları, bunlarla ilgili gerekçeler ve öteki metinler okunduktan sonra gereği görüşülüp düşünüldü:

Kamu davasına bakmakta olan mahkeme yapılan kesit nedeniyle 2/7/1964 günlü, 492 sayılı Harçlar Yasasının 34. maddesini uygulamış, bu hükmü, Anayasanın 12. ve 42. maddelerine aykırı görerek, iptali için Anayasa Mahkemesine başvurmuştur.

İşin esasına ilişkin raporun hazırlanması çalışmalarının sürdürüldüğü sırada, iptali istenilen yasa kuralı, 16/6/1979 günlü, 16668 sayılı Resmî Gazete"de yayınlanarak yürürlüğe giren 7/6/1979 günlü, 2244 sayılı Yasa ile itiraz yoluna başvuran mahkemenin gerekçelerinde değindiği hususları ortadan kaldıracak biçimde değiştirilmiştir.

492 sayılı Harçlar Yasasının 34. maddesinde öngörülen biçimde bir işlem yapılırsa, yol tazminatına o anda hak kazanılır. Anılan Yasa hükmü o işleme hemen uygulanır; yargılama sırasında, aynı biçimde birden çok işlem yapılırsa herbiri için ayrı ayrı gözönünde tutulur. Bu hükmün yargılamanın sonraki aşamasında uygulanması söz konusu olamaz. Böylece Harçlar Yasasının 34. maddesinin uygulanması, işlem yapıldığı anda sona ermektedir.

Bu durumun sonucu olarak Anayasanın 151. maddesinde "bir davaya bakmakta olan mahkeme, uygulanacak bir kanun hükmünü Anayasaya aykırı görürse veya taraflardan birinin ileri sürdüğü aykırılık iddiasını ciddi olduğu kanısına varırsa..." biçiminde yer alan hükmün uygulama yeri kalmamaktadır. Görevli her mahkeme, tebliğ işlemi hariç, daire dışında, keşif yada başka bir işlem yapmak isterse 34. madde uygulanacak hüküm niteliği kazanır. Burada bir ayırım yapmak sözü edilen 151. madde gereğidir.

Öte yandan 16/1/1979 günü işin esasının incelenmesine karar verildikten sonra Harçlar Yasasının 34. maddesi, 16/6/1979 günü yürürlüğe giren ve yeni bir kural getiren, 2244 sayılı Yasa ile değişmiş olup, yeniden yapılacak işlemlerde bu yasa ile getirilen yeni hükmün uygulanması zorunludur. Bu bakımdan itirazın konusu ortadan kalkmıştır. Konusu kalmayan itiraz ise incelenemez.

Özetlemek gerekirse, itiraz konusu 12/7/1964 günlü, 492 sayılı "Harçlar Kanunu" nun 34. maddesi hükmü, Anayasa Mahkemesine yapılan başvurudan sonra yürürlüğe giren 7/6/1979 günlü, 2244 sayılı Yasanın 1. maddesiyle değiştirilmiş bulunduğundan konusu kalmayan itiraz hakkında bir karar verilmesine yer bulunmamaktadır.

Şevket Müftigil, Ahmet H. Boyacıoğlu, Rüştü Aral, Nihat O. Akçakayalıoğlu, İhsan N. Tanyıldız ve Yılmaz Aliefendioğlu bu görüşe katılmamışlardır.

VI - SONUÇ:

İtiraz konusu 12 Temmuz 1964 günlü, 492 sayılı "Harçlar Kanunu"nun 34. maddesi hükmü, Anayasa mahkemesine yapılan başvurudan sonra yürürlüğe giren 7/6/1979 günlü, 2244 sayılı Yasanın 1. maddesiyle değiştirilmiş bulunduğundan konusu kalmayan itiraz hakkında bir karar verilmesine yer olmadığına, Şevket Müftigil, Ahmet H. Boyacıoğlu, Rüştü Aral, Nihat O. Akçakayalıoğlu, İhsan N. Tanyıldız ve Yılmaz Aliefendioğlu"nun (davada, 7/6/1979 günlü, 2244 sayılı Yasa hükmü değil 12/7/1964 günlü, 492 sayılı Harçlar yasasının 34. maddesi uygulanma durumunda olduğundan rapordaki noksanın raportörce tamamlattırılması gerektiği) yolundaki karşıoylarıyla ve oyçokluğuyla,

27/11/1979 gününde karar verildi.

KARŞIOY YAZISI

Sayın Ahmet H. Boyâcıoğlu"nun karşıoy yazısında belirtilen nedenlerle çoğunluk görüşüne katılmıyorum.

KARŞIOY YAZISI

İtiraz yoluna başvuran Karaisalı Sulh Ceza Mahkemesi, 6831 sayılı Orman Yasasına aykırı harekette bulunmak suçu nedeniyle açılan kamu davasında 492 sayılı Harçlar Yasasının 34. maddesini Anayasa"ya aykırı bulmuş ve iptali için Anayasa Mahkemesine başvurmuştur. Mahkemenin, 29/9/1978 gününde olay yerinde keşfi yaptığı ve 7/12/1978 günlü oturumda da sözkonusu edilen yasanın 34. maddesini Anayasa"ya aykırı bulduğu ve Anayasa Mahkemesine başvurulması kararı aldığı açıkça görülmektedir. Buna karşın Anayasa Mahkemesi, 26/1/1979 gününde yaptığı ilk inceleme sonunda, başvurmayı geçerli saymış ve dosyada eksiklik bulunmadığından işin esasının incelenmesine karar vermiştir.

Anayasa Mahkemesinin esasın incelenmesini karara bağlamasının nedeni keşfi tamamlanan bu işde keşfin yapılışına, düzenlenen tutanakla bilirkişi raporuna karşı bir istem veya sav öne sürülmemişken; sırf mahkemece keşfin yinelenebileceği varsayımı olamaz. Esasın incelenmesi kararlarını, bir evreyi kapatarak öteki inceleme evresini açan ve bağlayıcı bulunan nitelikleri yönünden "ara kararı" durumunda görmek olanaksızdır. Gerçekten bir varsayım olarak çoğunlukça öne sürülen düşünceler yerinde bulunsa, daha açık bir anlatımla Harçlar Yasasının 34. maddesi uygulanması işlemin yapıldığı anda sona ererek Anayasa"nın 151. maddesinde yer alan itiraz yoluyla denetimi Öngören hükmün artık uygulanma yeri kalmıyorsa, başvurunun, mahkemenin yetkisizliği nedeniyle ilk inceleme evresinde reddine karar verilmesi gerekir. Kural olarak her olay yapıldığı zamandaki ve kendisinin doğuşuna neden olan yasa hükümlerine bağlı kalırlar. Anayasa Mahkemesine başvurulduktan sonra yasanın değiştirilmesinden, eski işlere yeni yasanın uygulanacağı yolunda açık bir gönderme yoksa ya da onlarında yeni yasa hükmüne tâbi olacağı biçiminde yasada bir kural yeralmamışsa, eski yasa zamanında yapılmış işlemlerin etkilenmiyeceği ve kendilerini oluşturan yasaya bağlı kalmakta devam edecekleri bilinen bir gerçektir. Bu durumda ilk inceleme kararının yalnış ya da hatalı olduğu da öne sürülemiyeceğine göre, yapılacak iş o kararın anlamını araştırıp ortaya koymaktan ibarettir.

Harçlar Yasasının eski 34. maddesi, yürürlükte bulunduğu sırada mahkemece uygulanmış ve kimi işlemler bu maddeye uyularak yapılmıştır. Bununla birlikte bu maddenin uygulanması kesin olarak son bulmuş ve mahkeme bu işlemden elini çekmiş değildir. Gerek hukuk gerek ceza davalarında 34. maddeye göre yapılan harcamalar hükümle birlikte tekrar gözden geçirilecek ve hükümlüye ya da davada haksız çıkacak tarafa kararla yükletilecektir. Gerçi bu defaki uygulama "Yargılama giderleri" ni saptamaktan ibaret ise de onun öğeleri arasına, mahkeme binası dışında yapılan işlemlerin giderlerini de dahil etmek gerekir. Yargılama giderlerinin saptanması ve onun unsurlarını oluşturan kalemlerin hesaplanarak hükme konu edilmesi işlemine, Anayasa hukukunda, ilgili yasanın uygulanması olarak bakılması ve konunun bu anlamda değerlendirilmesi gerekir.

Bu nedenlerle ilk inceleme evresinde esasın incelenmesine karar verilen ve görülmekte olan davada yasanın değişmesine karşın yapılan keşif işlemi açısından uygulanma durumunda olan 492. sayılı Harçlar Yasasının 34 maddesi hakkında rapordaki noksanlar tamamlattırıldıktan sonra Anayasa"ya uygunluk denetiminin sürdürülmesine karar verilmesi gerekirken, ilk inceleme kararını dahi ortadan kaldıran ve Anayasa"ya uygunluk denetimini sonuçsuz bırakan biçimde karar verilmesine karşıyım.

KARŞIOY YAZISI

Her olay vukuu zamanındaki yasa hükümlerine bağlıdır. Keşif olayı, Harçlar kanunu"nun 7/6/1979 gün 2244 sayılı Kanundan önce yürürlükte bulunan 34. maddesinin yürürlükte olduğu zamanda yapıldığına göre, yapılan bu hizmetin karşılığının tahakkuk ve Ödenmesinde değişiklikten Önceki 34. madde hükümlerinin uygulanacağı doğaldır. Konuya bu açıdan bakınca, Anayasa"ya aykırılık itirazının kabulü ve iptali halinde, Anayasa Mahkemesince verilecek kararın geçmişte yapılan keşifler dolayısiyle yapılan ödemeler üzerinde etkili olacağı kuşkusuzdur.

Öte yandan ilk inceleme sonunda verilen 27/12/1979 günlü kararda işin esasının, yani Harçlar Kanunu"nun olay zamanında yürürlükte olan 34. maddesinin Anayasa"ya aykırı olup olmadığının incelenmesine de karar verilmiştir.

Bu nedenlerle Harçlar Kanunu"nun 34. maddesinin değişiklikten önceki metninin Anayasa"ya aykırı olup olmadığının esas açısından da incelenmesi gerektiği kanısıyla çoğunluk kararına karşıyız.