Tebliğname No : 4 - 2013/153930
MAHKEMESİ : Çerkezköy(Kapatılan) 1. Sulh Ceza Mahkemesi
TARİHİ : 16/07/2012
NUMARASI : 2011/59 (E) ve 2012/1257 (K)
SUÇ : Sendikal haklanın kullanılmasının engellenmesi
SUÇ TARİHİ : 12/2009
KARAR
Yerel Mahkemece verilen hükümler temyiz edilmekle, başvurunun süresi ve kararın niteliği ile suç tarihine göre dosya görüşüldü:
Mülga 2821 ve 7.11.2012 tarihinde yürürlüğe giren 6356 sayılı Kanunda sendikalar “işçilerinin ve işverenlerin çalışma ilişkilerinde ortak ekonomik ve sosyal hak ve çıkarlarını korumak ve geliştirmek üzere oluşturulan tüzel kişiliğe sahip kuruluşlar” olarak tanımlanmıştır.
6356 sayılı Kanun"un 6552 sayılı Kanun"un 20. maddesiyle değişik 41/1 maddesinde “Kurulu bulunduğu iş kolunda çalışan işçilerin en az yüzde birinin üyesi bulunması şartıyla işçi sendikası, toplu iş sözleşmesinin kapsamına girecek iş yerinde başvuru tarihinde çalışan işçilerin yarıdan fazlasının, işletmede ise yüzde kırkının kendi üyesi bulunması hâlinde bu iş yeri veya işletme için toplu iş sözleşmesi yapmaya yetkilidir.” hükmü yer almaktadır. Bu yasal düzenlemeye göre toplu iş sözleşmesi yapabilmek için sendikaların kurulu bulunduğu işkolunda ve işyerinde çalışan işçilerin çoğunluğunun kendi üyesi olması gerekmektedir. Bu çoğunluğu sağlayamayan sendikalar toplu iş sözleşmesi yapabilme yetkisi kazanamayacaktır.
AİHM Danilenkou/Rusya (B. No: 67336/01) kararında “….Kaliningrad Ticaret Limanı isimli özel bir şirkette çalışan işçiler şirketin yeniden yapılandırılması nedeniyle işten çıkartılmıştır. Ancak başvurucular sendika üyesi olmalarından dolayı ayrımcı ve yasa dışı muameleye maruz kalma şikayetiyle çeşitli davalar açmışlardır. Her bir dava sonunda hukuk mahkemeleri kendilerine hak vermiş, şirketi ilgililere mahrum kaldıkları miktarları ödemeye mahkum etmiştir. Ancak savcılık şirket yetkilileri hakkında ceza kovuşturması açmayı reddetmiştir.
Hukuk: Her maaşlı veya işçi hiçbir ceza tehdidi olmaksızın bir sendikaya üye olma veya olmama konusunda özgür olmalıdır. Ayrımcı bir muameleye tabi tutulan kişilerin buna itiraz edebilmesi ve şikayet konusu duruma gerçek ve etkili bir çözüm sunabilecek bir hukuk yoluna başvurma hakkına sahip olması belirleyici bir öneme sahiptir. Kaliningrad Liman Şirketi, çalışanların sendikalarını terk etmeleri için çeşitli yollara başvurmuştur; onları sınırlı olanaklar sunan özel çalışma ekiplerine nakletmiş, mahkemelerin sonradan yasadışı olduğuna karar verdikleri işten atmalara başvurmuş, ilgililerin maaşlarını düşürmüş, disiplin cezalarına başvurmuş ve lehlerine verilen mahkeme kararlarından sonra UDR üyelerini tekrar işe almayı reddetmiştir. Başvurucuların UDR üyeliklerinin onlar üzerinde doğurduğu açık olumsuz etkiler AİHS’nin 11. maddesi tarafından güvence altına alınan haklardan yararlanması konusunda bir ayrımcılık yapıldığına dair bir delil başlangıcı oluşturma açısından yeterlidir. Rus hukuku kesin bir şekilde bir sendikaya üye olma veya olmamadan kaynaklı her türlü ayrımcılığı yasaklamaktadır. Başvurucular ayrımcılık şikayetlerini, Rus medeni kanunun genel hükümleri ile bu konuda lex specialis olan sendika kanunu çerçevesinde bir mahkemeye inceletme hakkına sahiptiler. Başvurucuların ayrımcılık şikayetlerinin incelenmesi, ayrımcılığın sadece bir ceza yargılaması çerçevesinde kanıtlanabileceği gerekçesiyle, ulusal yargı organları tarafından reddedildiğinden dolayı bu olayda söz konusu hükümler kadük kalmışlardır. Ceza yoluna başvurmayla ilgili olarak, AİHM bu yolun temel sorununun sübjektif sorumluluk ilkesine dayanan ve şirket yöneticilerin sendika üyelerine karşı kasıtlı olarak ayrımcılık uyguladıklarının “her türlü şüpheden uzak bir şekilde” kanıtlanmasını gerektirmesi olduğu kanaatindedir. Bu kasıt kanıtlanamadığından ceza kovuşturması açılmamasına karar verilmiştir. Ayrıca, ayrımcılık mağdurları ceza kovuşturmasının açılması ve yürütülmesinde sadece çok küçük bir rol oynayabiliyorlardı. Dolayısıyla AİHM otoritelerin suçluları ortaya çıkarma ve ayrımcılık yapmaya yönelik kasıtlarını kanıtlama kapasitelerine bağlı olan ceza kovuşturmasının iddia konusu sendika karşıtı ayrımcılığı gerçekçi ve uygun bir şekilde telafi edebileceğine inanmıyor. Öte yandan, bir hukuk yargılaması başvurucuların işverenleriyle ilişkileriyle ilgili, liman işçilerinin UDR üyeliklerinden vazgeçmeleri için başvurulan çeşitli yollar dahil, bütün unsurları incelemekten ibaret hassas görevi yerine getirmeye izin verebilirdi. Başvurucuların ayrımcılığa maruz kalmama haklarının korunmaması çalışanlarda ayrımcılığa maruz kalma korkusu yaratabilir ve böylece bir sendikaya üye olma konusunda onların cesaretlerini kırabilir ve sonuçta bu sendikanın ortadan kalkmasına yol açabilirdi. Kısacası, devlet sendika üyeliğine dayanan ayrımcılığa karşı açık ve etkili bir adli koruma sağlama pozitif yükümlülüğünü yerine getirmemiştir.” denilmektedir.
Üyelerinin çalışma koşullarının, ekonomik ve sosyal olanaklarının iyileştirilmesini temel erek olarak belirleyen sendikalar için toplu iş sözleşmesi yapma yetkisi elde edebilmek bir yaşam koşuludur. Bu nedenle bir sendikaya üyeliğin engellenmesi halinde gerçek kişi olan işçinin suçun mağduru olabileceği ancak sendikaların da bu eylem sonucu üyelerini ve bunun sonucunda toplu iş sözleşmesi yapma yetkisini kaybetme olasılığı karşısında, suçun doğrudan zarar göreni olarak kamu davasına katılma hakları bulunduğunun kabulü zorunludur.
Yasal düzenlemeler ve AİHM kararı birlikte değerlendirildiğinde; L.. S..nın davaya katılmasına karar verilmesi yerinde görülerek, temyiz isteğinin reddi nedenleri de bulunmadığından işin esasına geçildi.
Vicdani kanının oluştuğu duruşma sürecini yansıtan tutanaklar, belgeler ve gerekçe içeriğine göre yapılan incelemede, başkaca nedenler yerinde görülmemiştir.
Ancak;
Bireyin bir sendikaya girme veya girmeme, sendikal faaliyete katılıp katılmama iradesi Anayasa"nın 51., Siyasal ve Medeni Haklar Uluslararası Sözleşmesi"nin 22., Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi"nin 11. maddeleri ile güvence altına alınmıştır.
Yasa koyucu da, çağdaş bir yaklaşımla Anayasa ve uluslararası sözleşmelerle koruma altına alınan bu hakkın, cebir veya tehdit kullanılarak engellenmesi eylemini, 5237 sayılı TCK"nın 118. maddesinde yeni bir suç tipi olarak düzenlemiştir. Anılan Kanun maddesinin 1. fıkrasıyla bireysel sendika özgürlüğü, 2. fıkrasıyla da kolektif sendika özgürlüğü güvence altına alınmıştır. Ancak unsurları farklı olmakla beraber her iki suçun da sendikal özgürlüğe ilişkin aynı hukuksal değeri koruduğu kabul edilmelidir.
Anayasa"nın 51. maddesinde, “Çalışanlar ve İşverenler üyelerinin çalışma ilişkilerinde, ekonomik ve sosyal hak ve menfaatlerini korumak ve geliştirmek için önceden izin almaksızın sendikalar ve üst kuruluşlar kurma, bunlara serbestçe üye olma ve üyelikten serbestçe çekilme haklarına sahiptir. Hiç kimse bir sendikaya üye olmaya ya da üyelikten ayrılmaya zorlanamaz...”
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi"nin 11. maddesinde, “Herkes barışçıl olarak toplanma ve dernek kurma hakkına sahiptir. Bu hak, çıkarlarını korumak amacıyla başkalarıyla birlikte sendikalar kurma ve sendikalara üye olma hakkını da içerir.
Siyasal ve Medeni Haklar Uluslararası Sözleşmesi"nin 22. maddesinde ise “Herkesin, kendi çıkarlarını korumak için sendikalar kurmak ya da bunlara girmek hakkı da dahil olmak üzere, başkalarıyla bir araya gelip dernek kurma hakkı vardır.” hükümleri yer almaktadır.
Anılan özgürlüğe yönelik kanuni ve meşru amaçla yapılan müdahaleler bile AİHM kararlarında demokratik bir toplumda gereklilik yönünden irdelenmiştir.
AİHM"nin 27/03/2007 tarih ve B. No: 6615/03 sayılı Karaçay/Türkiye kararında;
“c) "Demokratik toplumda gerekli olması"
Başvuran, KESK’e bağlı bir sendikaya üye olmaması halinde kendisine benzeri bir disiplin cezasının verilmeyeceğini savunmaktadır. Başvuran, Valiliğin gönderdiği 5 Eylül 2002 tarihli yazıya atıfta bulunarak, yasal olarak tanınan bir sendikanın yürüttüğü faaliyetleri engellemeye ve eylem gününden önce ve sonra tedbirler alarak sendikanın etkililiğini azaltmaya yönelik idari bir uygulamanın bulunduğunu ileri sürmektedir. Başvuran, Valiliğin önce eylemi engellemeye çalışarak ve daha sonra bu eylem gününe katılan devlet memurları aleyhinde ceza kararlarının alınması yönünde talimat vererek, idarenin keyfi olarak hareket etmesini eleştirmektedir. İdare, başvurana uyarma cezasını verirken, böyle bir disiplin cezasının hukuki denetiminin yapılmadığını bilmekteydi.
Hükümet, başvuranın hala söz konusu sendikanın üyesi olduğunu hatırlatmaktadır. Hükümet’e göre 11. madde, disiplin tedbirine konu teşkil eden sendika üyesi devlet memurlarına dokunulmazlık tanımamaktadır. Başvuran, 5 Haziran 2002 tarihinde isine gitmemesi nedeniyle disiplin cezası almıştır. Başvuran izin almadan sendika eylemine katılmış ve görevlerini yerine getirmediği gerekçesiyle disiplin cezası almıştır.
AİHM öncelikle, başvuranın bu eyleme katıldığını ulusal makamlar önünde inkar ettiğini not etmektedir. Başvuran, sunduğu savunma layihasında, söz konusu disiplin tedbirinin, Türkiye’nin ulusal ve uluslararası taahhütnameleri tarafından öngörüldüğü sekliyle sendikal haklarını ihlal ettiğini belirttiği açıkça ortadadır. Bundan dolayı başvuran, AİHS’nin 11. maddesine dayanarak yaptığı şikayetini ulusal mahkemeler önünde ileri sürdüğünden dolayı, AİHM, olaylara itiraz etmesine rağmen şikayetin esasını da inceleyecektir.
Daha sonra AİHM, dava konusu eylem gününün ulusal düzeyde önceden bildirildiğini ve eylem yapılmasına itiraz edilmediğini tespit etmektedir. Başvuran bu eyleme katılarak toplantı yapma özgürlüğünü kullanmıştır (Ezelin-Fransa, 26 Nisan 1991 tarihli karar).
AİHM, toplantı yapma özgürlüğünün önemini göz önünde bulundurarak, özellikle amaçlanan meşru amaçla orantılı olup olmadığını tespit etmek amacıyla dava konusu disiplin cezasını dosyanın tamamı ışığında incelemiştir. AİHM, devlet memurlarının maaşlarına yapılan düşük zammı protesto etmek amacıyla üyesi olduğu KESK’in düzenlediği eyleme katılması nedeniyle disiplin cezası adı altında başvurana uyarma cezasının verildiğini not etmektedir. Oysa verilen ceza, her ne kadar düşük olsa da, kendisi gibi sendikaya üye kişilerin çıkarlarını savunmak amacıyla sendika üyelerinin grev ve eylemlere yasal olarak katılmamasına yönelik caydırıcı bir niteliğe sahiptir (sözü edilen Ezelin kararı).
AİHM, başvurana verilen uyarma cezasının “demokratik toplumda gerekli olmadığı” sonucuna varmaktadır.
Bu nedenle AİHS’nin 11. maddesi ihlal edilmiştir.”
AİHM"nin 15/09/2009 tarih, B. No:30946/04 sayılı Kaya ve Seyhan/Türkiye kararında;
“c) "Demokratik bir toplumda gereklilik"
Hükümet, başvuranların yetkili mercilere haber vermeden ve geçerli bir gerekçe göstermeden görevlerini yerine getirmemeleri ve görev yerine gelmemeleri dolayısıyla, verilen uyarı cezasının acil bir sosyal ihtiyaca cevap niteliğinde olduğunu ve meşru bir önlem olarak değerlendirilmesi gerektiğini savunmaktadır. Hükümet, daha sonra bu tür bir önlemin hedeflenen amaçla orantılı olduğunu iddia etmektedir.
Başvuranlar, Hükümetin argümanlarına itiraz etmekte ve sadece üyesi oldukları Kesk ve Eğitim-Sen sendikasının 11 Aralık 2003 tarihinde ulusal düzeyde düzenlediği bir günlük eyleme katıldıklarını belirtmektedir.
AİHM, söz konusu bir günlük eylemin önceden ulusal düzeyde bildirildiğini ve ilgili makamlarca yasaklanmadığını kaydetmekte ve başvuranların barışçıl toplantı özgürlüğü haklarını kullandıklarını eklemektedir (Enerji Yapı-Yol Sen davası ilgili bölüm, prg. 32 ve Fransa aleyhine Ezelin davası, 26 Nisan 1991, prg. 41, seri A no 202).
AİHM, ihtilaflı disiplin cezasının, barışçıl toplantı özgürlüğünün teşkil ettiği önemli yer bağlamında, hedeflediği iddia edilen meşru amaçla orantılı olup olmadığını dosyadaki tüm unsurlar ışığında incelemiştir. AİHM, başvuranların, üyesi oldukları Kesk’in parlamentoda tartışılmakta olan kamu yönetimi kanun tasarısını protesto etmek üzere düzenlediği bir günlük eyleme katılmaları nedeniyle, disiplin cezası başlığı altında bir uyarı aldıklarını not etmektedir. Oysa, her ne kadar şikâyet edilen bu ceza çok küçük olsa da, sendika üyelerini çıkarlarını korumak için meşru grev ya da eylem günlerine katılmaktan vazgeçirecek bir nitelik taşımaktadır (Karaçay ilg.böl. prg. 37).
AİHM, başvuranlara verilen disiplin cezasının "acil bir sosyal ihtiyaca" tekâbül etmediğini tespit etmekte ve bu nedenle "demokratik bir toplumda gerekli" olmadığı sonucuna varmaktadır.
Bunun sonucu olarak, mevcut davada başvuranların AİHS’nin 11. maddesi anlamında gösteri yapma özgürlüğünü etkili bir şekilde kullanma hakları orantısız olarak çiğnenmiştir.
Dolayısıyla, bu hüküm ihlal edilmiştir.” biçiminde açıklamalara yer verilmiştir.
AİHM"nin önceki paragraflarda yer alan kararlarındaki özgürlükçü yaklaşımın, belirtilen hakka suç oluşturan eylemlerle müdahalelere ilişkin ceza soruşturma ve kovuşturmalarına da yansıtılması gerekmektedir. Böylece, hem kanuni ve meşru amaçla hem de suç oluşturan müdahalelerle kullanılması engellenen sendika hakkının (özgürlüğünün), demokratik bir toplum açısından taşıdığı öneme uygun, birbirini tamamlayan ve birbiriyle örtüşen bir şekilde korunması mümkün olacaktır. Bu bağlamda anılan suça ilişkin ceza soruşturma ve kovuşturmalarında; delillerin, sendika hakkının (özgürlüğünün), demokratik bir toplum açısından taşıdığı önem dikkate alınarak toplanması ve değerlendirilmesi gerekmektedir.
Bu suç, failin, mağduru bir sendikaya üye olmaya veya olmamaya, bir sendikanın faaliyetlerine katılmaya veya katılmamaya, sendikadan veya sendika yönetimindeki görevinden ayrılmaya zorlamak için cebir veya tehdit kullanmasıyla oluşur. Kanun maddesinde kullanılan cebir fiziki güç kullanılması anlamına gelmekte, tehdit ise manevi cebir niteliğinde olup mağdurun bireysel sendika özgürlüğünü kullanması yolunda iradesini sakatlayan, sendikal haklarını kullanması veya kullanmaya devam etmesi neticesinde kendisinin veya yakınlarının bir zarara uğratılacağını bildiren, belirli bir boyuta ulaşmış ve kolayca kurtulma olanağı bulunmayan her türlü davranıştır. Bu suçun oluşabilmesi için amacın gerçekleşmesi, başka bir anlatımla kişinin sendikaya üye olmaktan veya faaliyetlerine katılmaktan vazgeçmesi veya sendikadaki görevinden ayrılması zorunlu değildir. Bu amaçla mağdura karşı cebir veya tehdit kullanılması suçun tamamlanması için yeterlidir. Bu nedenle bu suç bir tehlike suçudur.
İncelenen dosyada, sanıkların yetkili oldukları iş yerinin toplu iş sözleşmesine yanaşmaması gerekçesiyle, fabrika önünde eylem yapan sendikanın bu faaliyetine katılmaları nedeniyle, katılanların işlerine son verilerek, çalışanlar üzerinde işlerini kaybedebilecekleri korkusu yaratılmak suretiyle sendikal faaliyetin engellendiği iddiası ile dava açıldığı, sanıkların, sendikanın eylemine katılan işçilerden savunma istediklerini, ancak savunma vermediklerini, bu nedenle kendilerine ihtar çekerek işten çıkardıklarını bildirdikleri, mahkemece sanıkların katılanların sendikal faaliyetlerini engellediğine dair sanıkların savunmasının aksini kanıtlayacak delil bulunmadığı gerekçesiyle beraatlerine karar verildiği ancak katılan S.. G.. tarafından Çerkezköy 1. Asliye Hukuk Mahkemesi"nde sendikal tazminat istemiyle açılan davada mahkemece; “Sendika üyesi olan işçilerden iş sözleşmeleri feshedilenlerin bulunduğu, üyelikten istifa eden bir kısım işçinin ise çalışmaya devam ettiği, iş yerinde sendika üyesi olan işçilerin de çalışmakta olduğu, Çerkezköy 2. Asliye Ceza Mahkemesi"nin 2008/152 Esas sayılı dosyası ile iş yeri çalışanlarından kalite kontrol sorumlusu ile montaj sorumlusunun sendikal hakların kullanılmasının engellenmesi fiilini işlediğinin tespit edildiği, davacının iş sözleşmesinin üyesi olduğu sendikanın basın açıklamasına, aynı anlama gelmek üzere sendikanın bir faaliyetine katılmış olması nedeniyle feshedildiği, bu nedenle davalı tarafça yapılan feshin sendikal nedene dayalı yapılmış olduğu” gerekçesiyle katılan lehine sendikal tazminata hükmedildiği, bu kararın Yargıtay 9. Hukuk Dairesi"nin 2011/48845 esas 2013/35127 karar sayılı ilamı ile onandığı, sendikanın işverene ait fabrikanın önünde yürüyüş yapması nedeniyle şikayet üzerine başlatılan soruşturmada sendikanın gerçekleştirmiş olduğu eylemin suç unsuru taşımadığından bahisle kovuşturmaya yer olmadığına dair karar verildiğinin anlaşılması karşısında, diğer katılanların da işe iade veya sendikal tazminat davası açıp açmadığı araştırılarak, açmışlarsa buna ilişkin evrak dosyaya getirtilip deliller bir bütün halinde değerlendirilerek, sanıkların, verilen kovuşturmaya yer olmadığına dair kararla yasal olduğu anlaşılan sendikanın eylemine katılan katılanların işlerine son verilmesi biçimindeki eylemlerinin, atılı suçu oluşturup oluşturmadığının değerlendirilmesi gerekirken, sendikal nedenle fesih yapıldığını tespit eden mahkeme kararı tartışılmaksızın, eksik kovuşturma ve yetersiz gerekçe ile beraat kararı verilmesi,
Kanuna aykırı ve katılanlar L.. S.., R.. M.., S.. G.., E.. M.., Y.. M.., S.. A.. ve H.. D.. vekilinin temyiz nedenleri yerinde görüldüğünden, tebliğnameye aykırı olarak HÜKMÜN BOZULMASINA, yargılamanın bozma öncesi aşamadan başlayarak sürdürülüp sonuçlandırılmak üzere dosyanın esas/hüküm mahkemesine gönderilmesine, 05.11.2015 tarihinde oy birliğiyle karar verildi.